ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

Σήμερα γιορτάζει ένα ολόκληρο προάστιο της Κωνσταντινούπολης, ένα μικρό βυζαντινό χωριό στις θρακικές εξοχές της πρωτεύουσας, όπου, ήδη από τον 17ο αι., αλλά κυρίως τον 19ο αι., έφτιαξαν τα θερινά τους αρχοντικά και τα πολυτελή κυνηγετικά τους περίπτερα Χριστιανοί της άρχουσας οθωμανικής τάξης, κοντά στους Ρωμιούς αγρότες και ψαράδες. Ο βυζαντινός οικισμός του Αγίου Στεφάνου φαίνεται ότι δημιουργήθηκε από τους εργάτες και τους χωρικούς που δούλευαν για την ιστορική Μονή, η οποία ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του αρχιδιακόνου της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων και πρωτομάρτυρα Στέφανου. Το μοναστήρι καταστράφηκε κάποτε, μετά το 1204, ίσως μετά το 1400-1453, αλλά το χωριό κράτησε το όνομά του μέχρι τη δεκαετία του 1930, όταν το πολύ αγαπητό και όμορφο παραθαλάσσιο προάστιο, δίπλα στο αεροδρόμιο «Ατατούρκ», μετονομάστηκε Γεσίλκιοϊ («πρασινοχώρι»). Η νέα ονομασία δόθηκε, μολονότι ο Άγιος Στέφανος έμεινε γνωστός στην παγκόσμια ιστορία: ως εκεί έφτασαν οι Ρώσοι το 1878 (Ρωσοτουρκικός πόλεμος 1877-78) κι εκεί υπογράφηκε η περίφημη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου για τη Μεγάλη Βουλγαρία που απαιτούσαν οι Ρώσοι.

Οι ιστορίες είναι πολλές, τα πρόσωπα που συνδέθηκαν με το προάστιο ακόμα περισσότερα, οι θρύλοι και τα ανέκδοτα πάμπολλα. Σήμερα, 27/12 γιορτάζουν τρεις εκκλησίες στο Γεσίλκιοϊ. Και οι τρεις είναι αφιερωμένες στον πρωτομάρτυρα: στην είσοδο του προαστίου η καθολική (St Etienne), που την ίδρυσαν Φραγκισκανοί καλόγεροι, στο κέντρο η ορθόδοξη (Άγιος Στέφανος, που ανοικοδομήθηκε το 1845 και επισκευάστηκε το 1995) και σε μικρή απόσταση η αρμενική (Surp İstepan Ermeni Kilisesi), η οποία, μάλιστα, είναι συνδεδεμένη με το αρμενικό σχολείο το οποίο εξακολουθεί να λειτουργεί.

Πολλοί Κωνσταντινουπολίτες, μέλη των τριών κοινοτήτων («μειονοτήτων» τώρα πια), θα έρθουν για την Λειτουργία. Τους ευνοεί και η Κυριακή-αργία και η λιακάδα. Κι ύστερα, το μεσημεράκι, τους περιμένουν οι δεκάδες ψαροταβέρνες κοντά στη θάλασσα. Για μια μέρα τον χρόνο, νομίζεις ότι γύρισες στα παλαιά. Μα όσοι γνωρίζουν καλά την Πόλη, ξέρουν ότι και την παραμονή το απόγευμα το Γεσίλκιοϊ ξαναγίνεται για δυο ώρες ο παλαιός Άγιος Στέφανος. Γιατί τό ’χουν έθιμο οι δικοί μας, μετά τον μεγάλο πανηγυρικό Εσπερινό της 26ης, να κάνουν το κουρμπάνι. Όπως οι αλλοτινοί Θρακιώτες χωρικοί. Τα αρνιά και τα πουλερικά περιμένουν στοιβαγμένα στον στενό αυλόγυρο του ναού, γύρω από μία βυζαντινή σαρκοφάγο που έμεινε για να θυμίζει την ιστορικότητα του τόπου (φωτ από τις 26/12/1999). Εν πομπή κατεβαίνουν πιστοί και σφάγια μέχρι την ακροθαλασσιά. Ο Μητροπολίτης Δέρκων, στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία του οποίου υπάγεται η Ορθόδοξη Κοινότητα του προαστίου, ευλογεί τα ζωντανά πριν από την θυσία κι όλοι κρατούν βαμβάκι ή μαντήλι στο χέρι, για να το βουτήξουν στο αίμα των σφαγιασθέντων ζώων. Είναι η θρακιώτικη παράδοση. Είναι η συλλογική μνήμη. Είναι η άγνωστη Πόλη.

Και κάτι ακόμα για τον Άγιο Στέφανο των Ορθοδόξων στο Γεσίλκιοϊ. Ο ναός ανακαινίσθηκε εκ βάθρων το 1845. Η καλλιγραφική κτητορική επιγραφή στο υπέρθυρο αναφέρει τον μεγάλο χορηγό που ξόδεψε πλουσιοπάροχα: «ο Βογός τατιάν ...». Πρόκειται για τον ζάμπλουτο Αρμένιο βιομήχανο Μπογκός Νταντιάν, που ζούσε στον Άγιο Στέφανο και είχε ευεργετήσει πολλαπλώς τη Ρωμαίικη Κοινότητα του χωριού. Δημοσιεύουμε μερικές φωτ της μαρμάρινης επιγραφής, που αναφέρεται και στον αοίδιμο Οικουμενικό Πατριάρχη Μελέτιο Γ΄ (+ 1845), αφενός γιατί διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και διαβάζεται άνετα, αφετέρου για να γνωρίσετε αυτό το τμήμα του αρχείου μας. Το ΑΠΑΝ φιλοδοξεί να καταγράψει τις επιγραφές της Πόλης. Αρχικά όσες βρίσκονται στους ναούς και σε επόμενη φάση στα κοιμητήρια κλπ. Στην κάθε ταυτότητα του Αρχείου μας υπάρχει το κείμενο και άλλα στοιχεία, ενώ στο συνοδευτικό υλικό της ταυτότητας βρίσκονται οι φωτ (εδώ είναι από το 2009, της Πλουμιστής Σιμοπούλου), η βιβλιογραφία, αν υπάρχει, τα βιογραφικά όσων αναφέρονται στην επιγραφή κλπ. Να σημειωθεί, ακόμα, ότι ο ναός ανακαινίστηκε ξανά πριν από είκοσι χρόνια. Επί Βαρθολομαίου, το 1995 (υπάρχει και για αυτή την ανακαίνιση μία πολύ ωραία επιγραφή, το κείμενο της οποίας έγραψε ο ποιητής Μητροπολίτης Πέργης Ευάγγελος).

>>>> Ευκαιρία να εγγραφείτε συνδρομητές στο Αρχείο της Πολιτιστικής Εταιρείας Πανόραμα για να δείτε όλα αυτά αναλυτικά κι άλλα πολλά. Κάντε ένα δώρο στον εαυτό σας! Στείλτε ένα δώρο σε κάποιον φίλο! Το κόστος είναι 15 ευρώ, ενώ για νέους (ως 29 ετών) και για εν ενεργεία εκπαιδευτικούς είναι 8 ευρώ. Ποσά εντελώς συμβολικά. Κι αν είστε ήδη συνδρομητές, βάλτε τον κωδικό σας για να δείτε όλες τις φωτ και να διαβάσετε τις επιγραφές.
>>>>>>> Η σειρά των φωτ που έχουμε στο ΑΠΑΝ από το κουρμπάνι (τη σφαγή στην ακροθαλασσιά) είναι εκπληκτικές. Δεν τις βάλαμε, γιατί είναι άλλη η αίσθηση όταν είσαι εκεί κι εντελώς διαφορετική όταν το δεις από την αστική κι ελλαδική απόσταση. Ευκαιρία για μια πλοήγηση στο Αρχείο και στο Συνοδευτικό Υλικό της ταυτότητας του εκκλησιαστικού συγκροτήματος. Σας συνδέουμε με το Προάστιο, με την εκδήλωση: Κουρμπάνι του 1999 και με την Επιγραφή για την πρόσφατη ανακαίνιση του 1995.