ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

Σήμερα δεν είναι μόνον η πρώτη ημέρα της άνοιξης. Αλλά για δεκατρείς χώρες και για πάμπολλους λαούς ή θρησκευτικές ομάδες είναι και η πρώτη ημέρα του νέου έτους, η Πρωτοχρονιά.
Η μικρότερη πληθυσμιακά ομάδα είναι οι Ζωροάστρες, οπαδοί μιας από τις αρχαιότερες μονοθεϊστικές θρησκείες στον κόσμο.
Η μεγαλύτερη από τις χώρες είναι το Ιράν, που, αν και Ισλαμική Δημοκρατία, διατηρεί ένα από τα ωραιότερα έθιμα του ιρανικού κόσμου και γιορτάζει το ζωροαστρικό Νοουρούζ / Nowruz με πενθήμερη γενική αργία, ενώ σχολειά και πανεπιστημιακά ιδρύματα κλείνουν για δεκαπενθήμερες διακοπές.

Για το 2014, ή το έτος 1393 μετά την Εγίρα, η στιγμή που ο επιτιθέμενος λέων-σύμβολο του Ήλιου κατασπαράζει τον μαχόμενο ταύρο-σύμβολο της Σελήνης, όπως απεικονίζεται σε δεκάδες αχαιμενιδικά ανάγλυφα από τον καιρό του Δαρείου και του Ξέρξη (στα Σούσα, στην Περσέπολη κι αλλού) γίνεται στις 20.27 της 20ης Μαρτίου (ώρα Ιράν).

Κάθε χρόνο, στις 20 ή στις 21 Μαρτίου, την ημέρα του Νοουρούζ κι ενώ θριάμβευε ο Ήλιος, ο Βασιλεύς των Βασιλέων δεχόταν στην Περσέπολη τους αντιπροσώπους των υποτελών λαών οι οποίοι κόμιζαν τους φόρους, σε χρήματα και είδος, καθώς και τα δώρα – ό,τι καλύτερο διέθετε η κάθε περιοχή κι ό,τι εκλεκτότερο παρήγαγε ο κάθε λαός. Περίφημα άλογα κόμιζαν οι Σκύθες της Κασπίας, οι Αρμένιοι και οι Θράκες. Τα ξακουστά υφαντά τους έφερναν οι Γιουνάν / Ίωνες, μαζί με τους Λυδούς. Λιοντάρια οι Ελαμίτες και οι Αιθίοπες. Άρματα οι Λίβυοι. Λιβανωτά, σμύρνα, κιννάμωμον και λαύδανο οι πρέσβεις από την Αραβία. Χρυσό οι Ινδοί.
Ας είναι καλά ο Ηρόδοτος που κατέγραψε καταλεπτώς (στο τρίτο βιβλίο των Ιστοριών, παράγραφοι 89-114) αφενός τις είκοσι σατραπείες που οργάνωσε ο Μέγας Βασιλεύς Δαρείος Α΄ για τη διοίκηση της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας στον κόσμο κι αφετέρου τους φόρους σε χρυσό και σε είδος που έπρεπε να καταβάλλουν. Πρόκειται για τον σπουδαίο «Κατάλογο των υποτελών λαών», ο οποίος πρέπει να διαβαστεί σε συνάρτηση με την ανάγλυφη «Πομπή των υποτελών» στην Περσέπολη, όπου απεικονίζονται όλες οι αντιπροσωπείες με τα δώρα. Σημειώνουμε ότι σε αυτόν τον ανεκτίμητο κατάλογο που παραθέτει ο Ηρόδοτος τα πολύτιμα «δώρα» σε είδος ήταν μόνον ένα μέρος από τον ετήσιο φόρο, ενώ ο χρυσός ήταν αυτός που εμπλούτιζε το κρατικό θησαυροφυλάκιο. Ο Ηρόδοτος διευκρινίζει, μάλιστα, ότι οι φόροι δεν πληρώνονταν σε αργυρά βαβυλωνιακά τάλαντα αλλά σε χρυσά ευβοϊκά (το ένα τάλαντο = 25,86 κ. χρυσού). Η Λυδία, για παράδειγμα, μαζί με άλλες τέσσερις μικρασιατικές περιοχές που αποτελούσαν μία Σατραπεία, ήταν υποχρεωμένη να καταβάλλει 500 τάλαντα τον χρόνο.

Αυτά για το αχαιμενιδικό Νέον Έτος. Αλλά η θρησκεία του Ζωροάστρη, που γίνεται επίσημη κρατική θρησκεία αιώνες αργότερα, όταν η δυναστεία των Σασανιδών της Περσίας χρειάζεται τον μονοθεϊσμό για να στηρίξει την αυθεντία του βασιλέως, επηρεάζει βαθιά όλους τους ιρανόφωνους λαούς της Ασίας κι, ακόμα, λαούς που έζησαν ενταγμένοι στο πολιτικό σχήμα της Περσικής Αυτοκρατορίας, όπως οι Κούρδοι. Παράλληλα, μέσα από τη διάδοση του μεγάλου περσικού πολιτισμού στους ανατολικούς τουρκικούς λαούς που καταφθάνουν σε αλλεπάλληλα κύματα από την ασιατική στέπα, περνούν και ζωροαστρικά έθιμα – μολονότι όλοι οι τουρκογενείς ασπάζονται το Ισλάμ.
Όμως υπάρχει εδώ μία ειδοποιός διαφορά που πρέπει να τονιστεί. Οι Μουσουλμάνοι που εορτάζουν το Νοουρούζ –με εξαίρεση τους Κούρδους– ανήκουν στην συντριπτική πλειονότητά τους στον σιϊτικό κλάδο του Ισλάμ. Είναι οι Σιΐτες (Δωδεκαδιστές κ.ά.), οι Αλεβίτες της Τουρκίας (διαφορετικές πηγές τους θέλουν γύρω στα 10-12 ή και 16-17 εκατομμύρια), οι Αλαουΐτες της Συρίας (ελάχιστη μειονότητα, αλλά κυβερνώσα τις πέντε τελευταίες δεκαετίες), αλλά και οι Μπεχτασίδες της Αλβανίας, της Θράκης (μέρος των Πομάκων) κ.ά.
Έτσι, αυτή η αρχαιότατη υποδοχή του Νέου Έτους και της άνοιξης γιορτάζεται από το Αζερμπαϊτζάν, το Τατζικιστάν και το Βόρειο Αφγανιστάν (όπου οι διακοπές διαρκούν δύο εβδομάδες) ως την Τεχεράνη, το Βαν, τη Σμύρνη, τη Δαμασκό, και το Κόσσοβο και εντέλει, λόγω της διασποράς, ως το Παρίσι και τις Βρυξέλλες, την Καλιφόρνια και τη Βοστώνη.

Οι ίδιοι οι Ζωροάστρες δεν ξεπερνούν σήμερα τις μερικές δεκάδες χιλιάδες. Άλλες πηγές μιλούν για 105.000-120.000 οπαδούς, άλλες για αρκετούς περισσότερους. Ομάδες κυνηγημένες εδώ και αιώνες, συγκεντρωμένες κυρίως στην Ινδία (Βομβάη κ.ά.) και στις Η.Π.Α. Σύμφωνα με την ζωροαστρική παράδοση, τα δεκάδες εκατομμύρια των Μουσουλμάνων τελούν τον εορτασμό των Επτά Σίγμα (“Haft Seen”), κορύφωση της γιορτής. Στο τραπέζι απλώνουν επτά πράγματα των οποίων το όνομα στα ιρανικά αρχίζει από σίγμα: ο καθρέφτης συμβολίζει τον ουρανό, το μήλο τη γη, τα κεριά ή το λυχνάρι ή το φανάρι συμβολίζει τη φωτιά, το ροδόνερο το νερό, τα δημητριακά τον φυτικό κόσμο, το χρυσόψαρο τα ζώα, τα βαμμένα αυγά την ανθρωπότητα και τη γονιμότητα. Μαζί με αυτά υπάρχουν συνήθως και ένα νόμισμα, ένα δοχείο με γάλα, ένα ιερό βιβλίο (συχνά το Κοράνι) κι ένα βιβλίο ποίησης. Οι Ζωροάστρες έχουν κι ένα κανάτι με κρασί, οι Μουσουλμάνοι όχι. Ορισμένοι νηστεύουν αυτή την ημέρα, κυρίως οι γυναίκες. Τα πιο αγαπητά λουλούδια που συνοδεύουν τη γιορτή είναι οι υάκινθοι και οι τουλίπες.
Οι Κούρδοι διατηρούν ακόμα και το πήδημα της φωτιάς, κυρίαρχης δύναμης του Ζωροαστρισμού. Όπου βρεθούν, μαζεύουν κλαδιά, τα φτιάχνουν θημωνιά, την ανάβουν και πηδούν πάνω από τις φλόγες – όπως γινόταν και στις δικές μας γειτονιές του Αι-Γιάννη, μέχρι πριν από λίγα χρόνια. Έχει χυθεί πολύ αίμα και στο Βόρειο Ιράκ (ιρακινό Κουρδιστάν) και στην Ανατολική Τουρκία για να πάψουν οι εορτασμοί. Αλλά τελικά, οι Κούρδοι του Ιράκ δημιούργησαν το δικό τους κρατικό μόρφωμα – εντός ιρακινού κράτους, ακόμα – και η Τουρκία αναγκάστηκε από το 2005 να δώσει άδεια για τον εορτασμό. Απλώς μετονόμασε το Νοουρούζ σε Νεβρόζ. Οι Πομάκοι γιορτάζουν την έλευση της άνοιξης, όχι του Νέου Έτους, τουλάχιστον επίσημα, στις 6 Απριλίου (σύμφωνα με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο).

Το 2010, ο Ο.Η.Ε. αναγνώρισε την 21η Μαρτίου ως Διεθνή Ημέρα Εορτής της Άνοιξης, γιορτή περσικής καταγωγής. Ίσως νε έχει έρθει η ώρα να αναγνωρίσουν τόσο η διεθνής επιστημονική κοινότητα όσο και τα πολιτικά συστήματα, αλλά και τα ιερατεία, ότι η παράδοση έχει μία δική της δυναμική την οποία καμία μορφή εξουσίας δεν μπορεί να νικήσει. Θα ήταν καλύτερα τα πράγματα, αν παραδεχόμασταν την πραγματικότητα. Αλλά είτε έτσι είτε αλλιώς, ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας θα εξακολουθεί να μαζεύει υάκινθους, να καθαρίζει το νοικοκυριό κι όλα τα σκεύη, να βάφει αυγά και να πηδάει φωτιές για να τιμήσει το Νοουρούζ. Τους φόρους της υποτέλειας, ούτως ή άλλως, εξακολουθούμε να τους πληρώνουμε. Καλή Χρονιά!

Μαριάννα Κορομηλά, 20 Μαρτίου 2014 (www.apan.gr)