ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

Οι Μεγάλοι Θεοί, οι Κάβειροι και τα Μυστήρια
αμύητον μη εισιέναι

Μία απογευματινή διάλεξη στο Πανόραμα και μία ξενάγηση στην περιοδική Έκθεση του Μουσείου Ακροπόλεως «Σαμοθράκη. Τα μυστήρια των Μεγάλων Θεών», με πρωινή επανάληψη, τον Νοέμβριο 2015

Ομιλήτρια και ξεναγός η Μάχη Καρανίκη

Σχετικά με την περιοδική Έκθεση στο Μουσείο Ακρόπολης διαβάζουμε. «Το ΜΑ ξεκίνησε από φέτος μια σειρά εκθέσεων με σημαντικά έργα του αρχαίου κόσμου από σπουδαίους τόπους της ελληνικής περιφέρειας. Στόχος του είναι να παρουσιάσει ασυνήθιστα θέματα που θα ενδιέφεραν τον σύγχρονο επισκέπτη και παράλληλα να διεγείρει το ενδιαφέρον του να επισκεφθεί τους τόπους προέλευσης των εκθεμάτων*. Η πρώτη έκθεση της σειράς έχει θέμα τα περίφημα μυστήρια των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης, που τίμησαν με δωρεές λαμπρών οικοδομημάτων οι ηγεμόνες των ελληνιστικών βασιλείων.

Η επίσημη σχέση των αρχαίων με τους θεούς είχε δημόσιο χαρακτήρα. Παράλληλα όμως από νωρίς άρχισαν να γεννιούνται μυστηριακές λατρείες προσιτές μόνο σε εκείνους που είχαν γίνει αποδεκτοί στις τελετουργίες μετά από συγκεκριμένες δοκιμασίες. Η αυστηρή επιταγή προς τους μυημένους να τηρήσουν απόλυτη μυστικότητα για το περιεχόμενο των μυστηρίων δεν άφησε περιθώριο για αποκάλυψη πολλών πληροφοριών για τα αρχαία μυστήρια. Οι ανασκαφές όμως στο ιερό της Σαμοθράκης έφεραν στο φως τελετουργικά κτήρια και σκεύη που μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε μια εικόνα.Συνολικά 252 εκθέματα (αρχιτεκτονικά μέλη, γλυπτά, αγγεία, ειδώλια, επιγραφές, μικροτεχνία), συγκροτήθηκαν σε ομάδες με κριτήριο τη σχέση τους με τα κτίσματα του Ιερού.Η έκθεση οργανώθηκε από το Μουσείο Ακρόπολης σε συνεργασία με τις εφορείες αρχαιοτήτων Ροδόπης και Έβρου. Στην πραγματοποίησή της συνέβαλε ουσιαστικά η μακρόχρονη εμπειρία του Δημήτρη Μάτσα, ο οποίος αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της αρχαιολογικής του σταδιοδρομίας στη Σαμοθράκη».

>>> Δείτε το σύντομο βίντεο με θέμα «Αναπαράσταση της στέγης του Αρσινοείου, του μεγαλύτερου κλειστού κυκλικού οικοδομήματος της αρχαιότητας». Τον 3ο αι. π.Χ., η βασίλισσα της Αιγύπτου Αρσινόη Β΄ αφιέρωσε στο Ιερό τη μεγαλοπρεπή Θόλο. Τη στέγη της κάλυπταν πεταλόσχημα κεραμίδια που το μέγεθός τους μειωνόταν προοδευτικά από την περιφέρεια προς το κέντρο. Η λειτουργία του κτηρίου παραμένει αινιγματική. Ίσως φιλοξενούσε τη θρόνωση, μια τελετουργία στο πλαίσιο του πρώτου βαθμού μύησης στα Μυστήρια των Μεγάλων Θεών.

Αλλά η διάλεξη της Μάχης Καρανίκη δεν θα περιοριστεί στην περιγραφή του Ιερού και των κτισμάτων του, ή των ευρημάτων –ανάμεσα στα οποία είναι το περίφημο άγαλμα της Νίκης, ένα από τα ξακουστά εκθέματα του Λούβρου. Το κύριο θέμα είναι οι μυστηριακές θεότητες που λατρεύονταν στη Σαμοθράκη, και σε όλα τα άλλα νησιά του Θρακικού Αρχιπελάγους, καθώς και στη Θήβα, που είχε κατοικηθεί από Θράκες –ενώ, παλαιότερα, ο θρυλικός βασιλιάς Κάδμος είχε έρθει ποιος ξέρει από ποιο μέρος της Μέσης Ανατολής (φέρνοντας μαζί του και τους Κάβειρους;). Μα ποιοι ήταν αυτοί οι Κάβειροι, μήπως η άλλη όψη (η αρχαιότερη, η πιο πρωτόγονη) των Μεγάλων Θεών;
Οι Θεοί Μεγάλοι (ή απλώς Θεοί) δεν αναφέρονται ποτέ στην ίδια τη Σαμοθράκη ως Κάβειροι, ωστόσο ο Στησίμβροτος ο Θάσιος και ο Ηρόδοτος (ο οποίος έμμεσα αναφέρει ότι ήταν μύστης ο ίδιος) ταυτίζουν τις δύο ομάδες θεοτήτων. Ο περιηγητής Μνασέας μιλάει για την Αξίερο, την Αξιόκερσα και τον Αξιόκερσο, τους οποίους ταυτίζει με την Δήμητρα, την Περσεφόνη και τον Άδη, ενώ ο σχολιαστής του Μνασέα προσθέτει τον Κασμίλο, τον οποίο ταυτίζει με τον Ερμή.
Να προσθέσουμε ακόμα ότι, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις των Ελλήνων, η πρώτη λειτουργία των μυστηρίων ανάγεται στην Ύστερη εποχή του Χαλκού. Έτσι, σε ένα πρώιμο αρχαϊκό και αρκετά αδρό ενεπίγραφο ανάγλυφο, που βρέθηκε το 1790 στη Σαμοθράκη (κατασκευασμένο γύρω στο 560 π.Χ.), απεικονίζονται: ένθρονος ο Αγαμέμνων, όρθιοι πίσω του ο Ταλθύβιος και ο Επειός, ενώ το μυθικό τέρας (όφις;) που έκλεινε την σκηνή στα δεξιά έχει καταστραφεί· σώζεται μόνον το πελώριο κέρατο του ζώου. Το σπάνιο ανάγλυφο (φωτ κάτω) βρίσκεται στο Λούβρο. Αξίζει να πούμε ότι ο Επειός ο Φωκεύς ήταν ο κατασκευής του Δούρειου Ίππου, με τον οποίο εισήλθε και ο ίδιος στην Τροία, ενώ ο Ταλθύβιος ήταν ένας από τους κήρυκες-αγγελιαφόρους του Αγαμέμνονα στον Τρωικό. Αλλά και δυο γενιές πριν από τα Τρωικά, οι Αργοναύτες αποβιβάζονται στη Σαμοθράκη για να μυηθούν στα μυστήρια, ώστε να πλεύσουν με ασφάλεια υπό την προστασία των Καβείρων, όπως διαβάζουμε στα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου. Εξάλλου, οι τελετές μύησης υπόσχονταν προστασία στη θάλασσα, καθώς και την ευκαιρία να γίνεις ευσεβέστερος, δικαιότερος και να βελτιωθείς ως άνθρωπος (όπως μας πληροφορεί ο Διόδωρος). Δυστυχώς, όλοι οι μύστες τήρησαν τον όρκο της σιωπής. Γνωρίζουμε ελάχιστα, ελαχιστότατα, πράγματα για όλον αυτό τον μυστηριακό κύκλο.

Μία δίωρη διάλεξη το απόγευμα της Τετάρτης 4/11 (6.30-9.00) και ξενάγηση (για τους απογευματινούς) στην περιοδική Έκθεση το πρωί του Σαββάτου 14/11 (10.30-12.00)
ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ το πρωί της Πέμπτης 5/11 (11.00-1.30) και ξενάγηση την Πέμπτη 12/11 (11.30-1.00)
Εγγραφείτε εγκαίρως, γιατί ο αριθμός των μελών της ομάδας είναι περιορισμένος –αλλιώς δεν μπορεί κανείς να χαρεί τα εκθέματα του μουσείου.

>>>>>>>> Πατώντας εδώ θα δείτε στο Αρχείο μας μια απλοποιημένη κάτοψη του αρχαιολογικού χώρου του Ιερού χωρίς γεωμορφολογικό υπόβαθρο, την οποία επεξεργάστηκε το Δημιουργικό Τμήμα του ΑΠΑΝ.

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> *Σχετικά με την πρόσβαση στο νησί. Δυστυχώς, πρέπει να επισημάνουμε πως μάταια προσπαθήσαμε να οργανώσουμε μια επίσκεψη για τα μέλη του Πανοράματος στη Σαμοθράκη τον περασμένο Ιούνιο. Κανείς αρμόδιος δεν ήταν σε θέση να μας δώσει πληροφορίες τον Απρίλιο του 2015 για το δρομολόγιο του μοναδικού πλοίου που συνδέει την Αλεξανδρούπολη με το νησί. Δηλαδή 40-50 ημέρες νωρίτερα δεν υπήρχε κανένας προγραμματισμός για τα καλοκαιρινά ωράρια. Πάνω από είκοσι χρόνια συμβαίνει ακριβώς το ίδιο πράγμα. Φαίνεται ότι ουδείς ενδιαφέρεται σοβαρά ούτε για τη Σαμοθράκη και τους λιγοστούς κατοίκους της, ούτε για την ανάπτυξη του τουρισμού σε ένα από τα ωραιότερα νησιά του Αιγαίου. Για την προώθηση και ενθάρρυνση του πολιτισμού ας μην μιλάμε καλύτερα, εφόσον το ίδιο το νησί εξαρτάται από το πλοίο «Σάος ΙΙ» («SAOS FERRIES»), που οι παροικούντες ονομάζουν «Χάος». Πολύ ενδεικτικό: στις 22/10/2015 που μπήκαμε στην Ιστοσελίδα της εταιρίας υπήρχαν τα δρομολόγια μέχρι τις 31/10/2015 (!) και καμία ένδειξη για τον Νοέμβριο. Αλλά και αν θέλεις να κλείσεις on line θέση έστω για αύριο-μεθαύριο: απλώς δεν λειτουργεί η σελίδα. Ντροπή.