ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

«Η ανάληψη του Μεγάλου Αλεξάνδρου»

Ένα από τα πιο πολυταξιδεμένα, αγαπητά και παράδοξα θέματα της μεσαιωνικής τέχνης, διακοσμεί και το κέντρο μιας σμαλτωμένης κούπας των αρχών του 12ου αι., η οποία συμπεριλαμβάνεται στα 270 αντικείμενα της περιοδικής έκθεσης «Η μεγάλη εποχή των Σελτζούκων» στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (το ΜΕΤ). Αυτή η συγκεκριμένη χάλκινη κούπα, γνωστή ως η «κούπα του Ίνσμπρουκ» (επειδή ανήκει στις συλλογές του Μουσείου Tiroler Landesmuseum Ferdinandeum, Innsbruck), είναι διάσημη. Διατηρείται σε άψογη κατάσταση, έχει καταπληκτικές διακοσμήσεις (μεταξύ των οποίων έξι μυθολογικά τέρατα και, ανάμεσα, χορεύτριες) και στο κέντρο τη γνωστή απεικόνιση της ανάληψης του αθάνατου Μακεδόνα: ο βασιλιάς ανεβαίνει στα ουράνια καθισμένος σε άρμα που το σέρνουν-ανυψώνουν δύο φτερωτοί γρύπες. Και μια καταπληκτική λεπτομέρεια: κρατά χιαστί δύο σκήπτρα, στην κορυφή των οποίων έχει καρφώσει κομμάτια κρέας, ούτως ώστε να προκαλεί τα μυθικά ζώα να τα αρπάξουν. Με αυτή τη μορφή επαναλαμβάνεται το θέμα σε δεκάδες έργα τέχνης. Οι παραλλαγές είναι ελάχιστες, όπως σε ορισμένες περσικές απεικονίσεις όπου δύο ή τέσσερα γεράκια ή άλλα αρπακτικά ανυψώνουν το άρμα. Το θέμα, βέβαια, σχετίζεται με την ιερή σημασία της εξουσίας, την θεοποίηση του ηγεμόνα –κάθε ηγεμόνα– και τη μυθολογία γύρω από τον Αλέξανδρο, τον Ισκεντέρ, που δεν πέθανε ποτέ (η έλξη που άσκησε στην οικουμένη η υστεροφημία του είναι άλλο ένα συναρπαστικό θέμα).

Στην «κούπα του Ίνσμπρουκ» (διάμετρος 26,5 εκ) οι αραβικές και περσικές επιγραφές ένα γύρω αναφέρουν ότι είναι γαμήλιο δώρο που παρήγγειλε ο Νασίρ αλ-Ντιν Ρουκν αλ-Νταουλά, ηγεμονίσκος του Ηισν Καϋφά (πρόκειται για το πρωτοβυζαντινό κάστρο του Κιφά, σήμερα Χασανκίεφ, στον ποταμό Τίγρη, στην Άνω Μεσοποταμία / ΝΑ Τουρκία). Ο αλ-Νταουλά (βασίλευσε 1114-1142) ανήκε στη δυναστεία των Αρτουκιδών, οι οποίοι πήραν την περιοχή του Άνω Τίγρη ως φέουδο από τους Μεγάλους Σελτζούκους της Βαγδάτης. [Οι φωτ με τα τοπία και τον ψαρά είναι από το Χασανκίεφ, που κινδυνεύει να βυθιστεί στον Τίγρη, λόγω ενός ακόμα (άχρηστου) φράγματος που ετοιμάζει η Τουρκία.]

Η έκθεση στο ΜΕΤ (που τιτλοφορείται Court and Cosmos: The Great Age of the Seljuqs) θα διαρκέσει μέχρι τις 24 Ιουλίου. Για όσους δεν πρόκειται να πάνε, υπάρχει μια πλουσιότατη ψηφιακή παρουσίαση. Μπορείτε να διαβάσετε κείμενα, να δείτε πολλά από τα αντικείμενα και την τεκμηρίωσή τους, να παρακολουθήσετε σύντομα οπτικοακουστικά για διάφορα θέματα και να παραγγείλετε τον Κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση. Κι αν θέλετε να δείτε από κοντά την «Ανάληψη του Μεγάλου Αλεξάνδρου», υπάρχει ένα σπάνιο ανάγλυφο στην Χαλκίδα (Κάστρο Καράμπαμπα) κι άλλο ένα στο μικρό Μουσείο του Μυστρά, φερμένο από την Περίβλεπτο! Κατά τα άλλα, μία «Ανάληψη» βρίσκεται στην αγιορείτικη Μονή Δοχειαρίου, άλλη σε ένα στέμμα από το Κίεβο, ένα ανάγλυφο υπάρχει στον Άγιο Μάρκο στη Βενετία, μια κούπα καμωμένη γύρω στα 1210 στην Κ/Πολη τον καιρό της Λατινικής Κατοχής βρίσκεται στη Σιβηρία (η ασημένια κούπα κάτω), ενώ το ίδιο θέμα διακοσμεί λίθινους δόμους, υφάσματα και πολύτιμα σκεύη σε πάμπολλες μεσαιωνικές εκκλησίες της Δυτικής Ευρώπης. Για αυτό, αν τύχει να συναπαντήσετε τη γοργόνα μην σπεύσετε να απαντήσετε αρνητικά στο γνωστό ερώτημα που θέτει σε όλους τους ναυτιλλόμενους.