Τραμουντάνα (ιταλική λέξη, που χρησιμοποιούσαν κυρίως οι Έλληνες θαλασσινοί (Tramontana = ο προερχόμενος από τα βουνά άνεμος). Θρακιάς (χρήση κυρίως από τους στεριανούς) και Θρακίας, ο άνεμος που κατεβαίνει από τα όρη της –ιστορικής– Θράκης, πρώτη αναφορά στον Ησίοδο, γνωστότερη αναφορά, για τους νεότερους, σε ποίημα του Γεωργίου Βιζυηνού («Φυσά βοριάς, φυσά θρακιάς, γεννιέται μπόρα φοβερή! με παίρνουν, μάνα, σαν φτερό, σαν πεταλούδα τρυφερή, και δεν μπορώ να κρατηθώ• μάνα μην κλαις, θα ξαναρθώ»).
Βορέα, Θρακία και Απαρκτία, τον ονομάζει ο Θεόφραστος (Ερεσός π. 371-Αθήνα π. 287 π.Χ.) σ’ ένα από τα λιγότερο γνωστά έργα του, όπου τον χαρακτηρίζει «νεφελώδη, χαλαζώδη, αστραπιαίο κ.ά.).
Ο μυθολογικός κύκλος του Βορρέα / Θρακία περιλαμβάνει πάμπολλους έρωτες (στην αρπαγή της κόρης του Ερεχθέα έχουμε ήδη αναφερθεί), και πολλά παιδιά, ανάμεσά τους: η όμορφη Χιόνη (μητέρα του Εύμολπου, του Θράκα γενάρχη των αρχιερέων της Ελευσίνας), αλλά και ο Ζήτης και ο Κάλαϊς, οι Βορεάδες που έλαβαν μέρος στην Αργοναυτική Εκστρατεία και κυνήγησαν από τον Θρακικό Βόσπορο τις απαίσιες Άρπιυες που βασάνιζαν τον Φινέα. Ας προσθέσουμε εδώ, ότι ο ορμητικός κι ασυγκράτητος Ποσειδώνας άρπαξε κάπου στην Θράκη την Χιόνη και την έσυρε στο Θρακικό Πέλαγος. Την βίασε καταμεσής του πελάγους, στο σημείο από όπου περνάει το φοβερό όρυγμα της Ανατολίας, πηγή των σεισμών που συνταράζουν την Προποντίδα και το Βόρειο Αιγαίο.
Ο Βοριάς και ο Νοτιάς είναι οι κυριότεροι άνεμοι που επηρεάζουν το φυσικό περιβάλλον και την αγροτική ζωή στον χώρο της Μεσογείου. Ο Βοριάς είναι αντρειωμένος άνεμος, φέρνει κρύο και χιόνι (που καθαρίζει την ατμόσφαιρα, εξαγνίζει τα πάντα, εξολοθρεύει τα εναπομείναντα κουνούπια και καταστρέφει τους εχθρούς των φυτών και των δέντρων). Ο Νοτιάς φέρνει τη βροχή (που γέμιζε άλλοτε τις δεξαμενές και τα πηγάδια με νερό). Αλλά στις αρχαίες απεικονίσεις, όπως και στην δημοτική παράδοση, ενώ ο Νοτιάς εμφανίζεται πάντα σαν ένας όμορφος νέος, που φορά ελαφριά ρούχα, ο Βοριάς είναι μεσήλικας ή γέρος, με άσπρη γενειάδα, φορά βαριά ρούχα και μπότες.
Στους Αέρηδες (το Ωρολόγιο του Κυρρήστου) στις παρυφές της Ρωμαϊκής Αγοράς των Αθηνών στην Πλάκα, ο Βορέας κρατά μια μπουρού στο δεξί του χέρι (το κοχύλι που φυσώντας το ηχεί βαριά, σαν τη βοή του βόρειου ανέμου). Κοντά του, ο Καικίας (ο Βορειοανατολικός άνεμος, γνωστός και ως Γραίγος, επειδή έρχεται από την Ανατολή, δηλαδή τον ελληνικό κόσμο), χειμωνιάτικος κι αυτός, γέροντας, κρατά ασπίδα από την οποία πέφτει χαλάζι. Κι ο Βορειοδυτικός (ο Σκίρων, γνωστός ως Μαΐστρος), άνεμος που φέρνει καταιγίδες και προκαλεί καταστροφές, σκορπίζει κάρβουνα από ένα μαγκάλι. [Οι εικόνες είναι από τους Αέρηδες, τον αρχαιότερο «μετεωρολογικό σταθμό» στον κόσμο. Μερικά από τα θαυμάσια σχέδια των οκτώ ανέμων από το αθηναϊκό μνημείο είναι αναρτημένα στο Πανόραμα (αντίγραφα βεβαίως)].
Περιμένοντας τις Αλκυονίδες ημέρες, λοιπόν, ιδού μερικά αποσπάσματα (στο πρωτότυπο) από το έργο του Θεόφραστου:
«Περί σημείων, ὑδάτων, πνευμάτων, χειμώνων καὶ εὐδιῶν»
(ὧδε ἐγράψαμεν καθ᾽ ὅσον ἦν ἐφικτὸν, ἃ μὲν αὐτοὶ προσκοπήσαντες ἃ δὲ παρ᾽ ἑτέρων οὐκ ἀδοκίμων λαβόντες).
... «τῶν δ᾽ ἀνέμων ἔτι πνέουσι τοῖς ἄλλοις ἐπιπίπτουσι μάλιστα ἀπαρκτίας θρακίας ἀργέστης [Βοριάς]. ὅταν δὲ μὴ ὑπ᾽ ἀλλήλων διαλύωνται τὰ πνεύματα, ἀλλ᾽ αὐτὰ καταμαρανθῶσι μεταβάλλουσιν εἰς τοὺς ἐχομένους ἐπὶ δεξιά, ὥσπερ ἡ τοῦ ἡλίου ἔχει φορά. ὁ νότος ἀρχόμενος ξηρὸς τελευτῶν δὲ ὑγρός. ... ἀστραπαῖος δὲ θρακίας καὶ ἀργέστης καὶ ἀπαρκτίας καὶ μέσης.
ἐὰν ἐν τῇ θαλάττῃ πάπποι φέρωνται πολλοὶ οἱ γινόμενοι ἀπὸ τῶν ἀκανθῶν, ἄνεμον σημαίνουσιν ἔσεσθαι μέγαν. ὅθεν ἂν ἀστέρες διᾴττωσι πολλοὶ, ἄνεμον ἐντεῦθεν• ἐὰν δὲ πανταχόθεν ὁμοίως, πολλὰ πνεύματα σημαίνουσι....
Χειμῶνος δὲ τάδε. ἥλιος δυόμενος εἰς μὴ καθαρόν. καὶ ὡς ἂν μερισθῇ δυόμενος οὕτως αἱ ἡμέραι ἐπιτελοῦνται. οἷον εἰ τὸ τρίτον μέρος ἀπολειφθείη ἢ τὸ ἥμισυ. τὸ σελήνιον ἐὰν ὀρθὸν ᾖ μέχρι τετράδος καὶ εἰ εὔκυκλον, χειμάσει μέχρι διχοτόμου• γέρανοι ἐὰν πρωῒ πέτωνται καὶ ἀθρόοι, πρωῒ χειμάσει, ἐὰν δὲ ὀψὲ καὶ πολὺν χρόνον, ὀψὲ χειμάσει. καὶ ἐὰν ὑποστραφῶσι πετόμενοι, χειμῶνα σημαίνουσι.
Χῆνες βοῶντες μᾶλλον ἢ περὶ σῖτον μαχόμενοι χειμέριον. σπίνος στρουθὸς σπίζων ἕωθεν χειμέριον.... κορώνη ἐὰν ταχὺ δὶς κρώζῃ καὶ τρίτον, χειμερίᾳ. καὶ κορώνη καὶ κόραξ καὶ κολοιὸς ὀψὲ ᾄδοντες χειμέριοι. στρουθὸς ἐὰν λευκὸς ἢ χελιδὼν ἢ ἄλλο τι τῶν μὴ εἰωθότων λευκῶν, χειμῶνα μέγαν σημαίνουσιν, ὥσπερ καί, μέλανες ἐὰν πολλοὶ φανῶσιν, ὕδωρ.
Καὶ ἐὰν ἐκ πελάγους ὄρνιθες φεύγωσι, χειμῶνα σημαίνουσι. καὶ σπίνος ἐν οἰκίᾳ οἰκουμένῃ φθεγγόμενος χειμέριον. ὅσα ὕδωρ σημαίνει, χειμῶνα ἄγει, ἐὰν μὴ ὕδωρ χιόνα καὶ χειμῶνα. κόραξ φωνὰς πολλὰς μεταβάλλων χειμῶνος χειμέριον. κολοιοὶ ἐκ τοῦ νότου πετόμενοι καὶ τευθίδες χειμέριαι .... πρόβατα ἐὰν πρωῒ ὀχεύηται, πρώϊον χειμῶνα σημαίνουσι.
[Το κείμενο του Θεόφραστου είναι από το: Theophrastus, τόμος ΙΙ “Enquiry into Plants: “De signis” σσ. 390-430 στη σειρά του εκδοτικού οίκου Loeb Classical Library (1926). Μπορείτε να το βρείτε ολόκληρο στο ιντερνέτ.]
https://www.apan.gr/gr/component/k2/item/1561-voreas-i-vorias#sigProId5b529f430b