Πριν από 77 χρόνια, στις 27 Ιανουαρίου του 1945, η 60η Στρατιά του Κόκκινου Στρατού έμπαινε στο Άουσβιτς Μπιργκενάου, το μεγαλύτερο στρατόπεδο εξόντωσης που είχε οργανώσει η ναζιστική Γερμανία. Από την άνοιξη του 1942, μέχρι τον Ιαν. του 1945 στα τρία κεντρικά στρατόπεδα και τα άλλα 39 μικρότερα του συγκροτήματος (το οποίο καταλάμβανε έκταση 40 τετρ. χλμ) είχαν εκτοπιστεί εκεί περισσότεροι από 1.300.000 άνθρωποι. Εξοντώθηκαν π. 1.100.000, οι περισσότεροι (π. 900.000) αμέσως μετά την άφιξή τους με τα τραίνα. Οι συνηθέστεροι τρόποι εκτέλεσης ήταν: δηλητηρίαση με αέριο σε ειδικούς θαλάμους, πυρά πυροβόλου όπλου, θανατηφόρα ένεση, απαγχονισμός, ασιτία. Άλλοι 200.000 άνθρωποι πέθαναν από ασθένειες, υποσιτισμό, βαρύτατη κακοποίηση (βασανιστήρια) ή από τις συνέπειες ιατρικών πειραμάτων.
Οι περισσότεροι από τους Έλληνες Εβραίους που εκτοπίστηκαν, εστάλησαν στο Άουσβιτς. Από τους 55.250 Έλληνες Εβραίους της Θεσσαλονίκης, της «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων» όπως την αποκαλούσαν, αφανίστηκε το 96%. Το πρώτο τραίνο από τη Θεσσαλονίκη για το Άουσβιτς (Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau) έφυγε στις 15 Μαρτίου του 1943 κι έφτασε στις 20 του μήνα. Μετέφερε 2.800 ανθρώπους κάθε ηλικίας. Από αυτούς εξοντώθηκαν στους θαλάμους αερίων οι 2.191, αμέσως μετά την άφιξή τους. Ακολούθησαν άλλοι 19 συρμοί… Το μακρύτερο ταξίδι προς την Κόλαση το έκαναν οι Έλληνες Εβραίοι της Ρόδου. Διήρκεσε 19 ημέρες.
Μεταξύ της 17ης και της 23ης Ιαν. του 1945, και καθώς πλησίαζε η σοβιετική στρατιά από τα ανατολικά, οι Γερμανοί Ναζί –έχοντας ήδη καταστρέψει πάρα πολλά στοιχεία των φρικωδών εγκλημάτων τους–, οδήγησαν περίπου 60.000 κρατούμενους σε πορείες θανάτου προς τα δυτικά. Στα στρατόπεδα του Άουσβιτς παρέμειναν π. 
7.200 έγκλειστοι, οι οποίοι λόγω ασθένειας και αδυναμίας ήταν αδύνατο να ακολουθήσουν την πορεία.
Η 27η Ιανουαρίου, ημέρα της απελευθέρωσης αυτού του πρώτου στρατοπέδου (που βρίσκεται σήμερα στην πολωνική επικράτεια), έχει οριστεί διεθνώς ως Ημέρα Μνήμης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Η ημερομηνία καθιερώθηκε επίσημα και από τη Γερμανία το 1996, ενώ στην Ελλάδα αποφασίστηκε μόλις το 2005. Το Άουσβιτς αποτέλεσε εντέλει τον συμβολικό τόπο των περίπου 6.000.000 Εβραίων που θανατώθηκαν από τους Ναζί. Δεν ήταν οι μόνοι. Αιχμάλωτοι πολέμου, πολιτικοί αντίπαλοι, κυρίως κομμουνιστές, τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι κι άλλα μέλη ανεπιθύμητων μειονοτήτων βρέθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης-εξόντωσης. Αλλά οι ιλιγγιώδεις αριθμοί που αναφέρονται στον εβραϊκό πληθυσμό καθιστούν το γεγονός μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά. Ο διεθνής όρος Ολοκαύτωμα, ή Σοά όπως το αποκαλούν οι Εβραίοι, αφορά αποκλειστικά τα μέλη των ισραηλιτικών κοινοτήτων.
Οι ημερομηνίες, οι χρονολογίες και οι αριθμοί, τα λόγια, τα ηχηρά επίθετα, το μένος για την ανείπωτη φρίκη, δεν αρκούν για να καταδείξουν, να καταγγείλουν και να ξορκίσουν το κακό. Και η ναζιστική Γερμανία, μεταξύ 1933 και 1945, φανέρωσε στην ανθρωπότητα ότι ούτε η παιδεία ούτε ο πολιτισμός λειτούργησαν σαν ανασταλτικοί παράγοντες. Για αυτό, η 27η Ιανουαρίου είναι ημέρα βαθειάς περισυλλογής.
Βιβλιογραφικές αναφορές. Για τους Έλληνες Εβραίους, ιδίως τους Θεσσαλονικείς, η Ρένα Μόλχο έχει εκδώσει πολλές μελέτες, μεταξύ των οποίων «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, 1856-1919» (Θεμέλιο 2001, Πατάκης 2014), «Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων», όπου εκτενής, αναλυτικότατη και σχολιασμένη βιβλιογραφία για το θέμα (Πατάκης 2014).
Η «Λούνα» της ιστορικού Ρίκας Μπενβενίστε (εκδ. Πόλις 2017) απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας-Βιογραφίας-Χρονικού-Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας και το Βραβείο Νίκου Θέμελη. Στον ίδιο εκδοτικό οίκο η Μπενβενίστε έχει εκδώσει και το μελέτημά της «Αυτοί που επέζησαν. Αντίσταση, εκτόπιση, επιστροφή. Θεσσαλονικείς Εβραίοι στη δεκαετία του 1940».
Την τελευταία δεκαετία έχουν εκδοθεί κι άλλα σημαντικά μελετήματα, τα οποία θα έπρεπε κανείς να διαβάσει. Επιλέγουμε μόνο δύο, θυμίζοντας ότι και ο Μαρκ Μαζάουερ έχει ασχοληθεί εκτενώς με το θέμα. Καρίνα Λάμψα και Ιακώβ Σιμπή, «Η ζωή από την αρχή» (εκδ. Αλεξάνδρεια 2010) και «Η διάσωση» (εκδ. Καπόν 2013).
Από τα δεκάδες σχόλια που έγραψαν πολλοί στο Face Book μας (τιτλοφορείται: Πολιτιστική Εταιρεία Πανόραμα) επιλέγουμε:
Λίζα Αποστόλου
«Νοιώθω πως είμαι η κόρη ενός ήρωα.... Μεγάλωσα δίπλα σε ένα άνθρωπο που έζησε την φρίκη του Άουσβιτς στο σώμα και την ψυχή του.... γύρισε πίσω ανάπηρος,σακατεμενος,40 κιλά μοναδικός επιζών μαζί με άλλους δύο συντρόφους του από το χωριό του!
Δεν μπορώ να ξεχάσω ποτέ τις περιγραφές από την κόλαση που έζησε.... έτρωγε καμένες ρίζες δέντρων και ξυπνούσε έχοντας δίπλα του νεκρούς.... ποτέ δεν θα ξεχάσω την περιγραφή του από την οσμή της καμένης σάρκας από τα κρεματόρια!
Δεν περιγράφεται η φρίκη που έζησε ...ήταν ο ήρωας της ζωής μου ...ήταν ο πατέρας μου!»
Γιάννης Παπάς
«Ο αγαπητός σε μας εδώ στη Ρόδο, Σάμι Μοδιανο, περπάτησε αυτή την πορεία που έμελε να είναι τελικά και το ευχάριστο τέλος της φρίκης που έζησε στο Αουσβιτς-Μπιρκεναου. Είμαι ευγνώμων που τον γνώρισα από κοντά.» Σύνδεση
https://youtu.be/q1aONMtKCjw
Αλεξάνδρα Λειβαδίτου
«Κατά την κρίση μου, η θλίψη και ο θυμός, εκείνο το τραγικό "ποτέ πια" και η μέρα περισυλλογής δεν αρκούν. Αυτή η τερατώδης διάσταση των ανθρώπων είναι διαρκώς παρούσα και καραδοκεί στιγμές αδυναμίας. Εγώ θα πρόσθετα την επαγρύπνηση, όσον αφορά παρόμοια φαινόμενα και τάσεις, την διαρκή υπενθύμιση της ιστορίας στους νεότερους και την αταλάντευτη υποστήριξη ή/και ενίσχυση των θεσμών της δημοκρατίας μας. Η σταθερή δημοκρατία είναι το μόνο που μπορεί να μας αφυπνίζει και να στέκεται εμπόδιο στην "σκοτεινή πλευρά" της ανθρωπότητας.»
Achilleas Chatziconstaninou
«Μετά την απελευθέρωση των στρατοπέδων συγκέντρωσης και των λιγοστών επιζώντων, οι πρώτοι που τα επισκέφθηκαν, ακόμα και εξαναγκασμένοι από τους Συμμάχους με τη βία, ήταν οι Γερμανοί κάτοικοι των γύρω περιοχών. Το θέαμα που αντίκρισαν αυτοί οι ανυποψίαστοι (!) για το κακό που συνέβαινε δίπλα τους, πολίτες, σημάδεψε όχι μόνο τις ζωές τους αλλά και ολόκληρη τη μεταπολεμική Γερμανία, Ανατολική και Δυτική. Από εκείνη τη στιγμή και στο εξής η χώρα, χωρισμένη τότε, ενοποιημένη πια, θα μπει στην εποχή του "Vergangenheitsbewältigung", δηλαδή της προσπάθειας να αναλύσει, να χωνέψει και να μάθει να ζει με το σκοτεινό παρελθόν της και κυρίως με το Ολοκαύτωμα.» https://youtu.be/qPRsJrXZIYA
Εριφύλη Χ.Ε. Χίζαρη
«Καλημέρα σας. Η Καβάλα επίσης είχε μια ακμάζουσα, την δεύτερη μεγαλύτερη μετά την Θεσσαλονίκη, εβραϊκή κοινότητα η οποία είχε οδηγηθεί στην Τρεμπλίνκα από την οποία ελάχιστοι επέστρεψαν και δυστυχώς με την πάροδο των χρόνων έσβησε τελείως. Ωστόσο ο αγαπητός φίλος και συμμαθητής Ιωσήφ Μεβοράχ αποτίει φόρο τιμής σε αυτούς, με το βιβλίο "Οι Εβραίοι στη Μέκκα του καπνού" (εκδ. Διάνοια).»
Gogo Karalli
«Είχα την χαρά και την τιμή να γνωρίσω την υπέροχη Μπερρυ Ναχμια που υπήρξε κρατούμενη στο στρατόπεδο του Άουσβιτς. Η αξιαγάπητη Μπέρρυ υπήρξε από τις πρώτες Ελληνίδες, εβραίες στο θρήσκευμα, που αφηγήθηκε όλη την φρίκη του στρατοπέδου, όπου εξοντωθήκαν όλα τα μέλη της οικογένειας της, 50 άτομα, την ζωή, τρόπος του λέγειν, σε αυτό, αλλά και για τα συναισθήματα που της δημιουργήθηκαν, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της "Κραυγή για το Αύριο".
Το βιβλίο αυτό είχε εξαντληθεί, αλλά με χαρά είδα πως επανακυκλοφόρησε το 2020 από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Αναζητείστε το. Είναι συγκλονιστικό.»