ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

Ο Ίππος στον Ελληνικό Κόσμο

H εμμονή των Ελλήνων με το Άλογο στο δύσκολο περιβάλλον τους, και πώς η σχέση αυτή
διαμόρφωσε την ιστορία τους από τη Μυκηναϊκή εποχή μέχρι το Αλβανικό Μέτωπο,
τον Εμφύλιο και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια

Τέσσερις δίωρες πρωινές διαλέξεις με απογευματινή επανάληψη
τον Οκτώβριο – Νοέμβριο 2022

Ομιλητής ο αρχιτέκτονας Κώστας Καραμαλής,
μελετητής της Ιστορικής Γεωγραφίας και της Νεότερης Ιστορίας

Το άλογο κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην Ιστορία της Ανθρωπότητας. Από την εξημέρωσή του στην στέπα, άνοιξε στον άνθρωπο πρωτοφανείς δυνατότητες κίνησης στον χώρο και απίστευτες ταχύτητες μετακίνησης. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι οι Έλληνες και το άλογο έρχονται μαζί στον χώρο του Αιγαίου στη Μέση εποχή του Χαλκού. Και από τότε η γοητεία που ασκεί το ζώο αυτό της στέπας παραμένει έντονη και διαρκής. Αλλά το τεράστιο κόστος συντήρησης ενός αλόγου έξω από το οικοσύστημα της ασιατικής και ευρασιατικής στέπας –καθώς και της δυτικής επέκτασής της στις πεδιάδες πέρα από τα Καρπάθια– σημαίνει ότι η κατοχή του περιορίζεται σε μια αριστοκρατία. Το άλογο γίνεται σύμβολο πλούτου και ισχύος.
Ο Ίππος πρωταγωνιστεί σε όλη την ελληνική μυθολογία και διαπερνά την Ιστορία. Από τον Ίππιο Ποσειδώνα, τον αρματηλάτη Ήλιο-Απόλλωνα, τους μυθικούς Κενταύρους της Θεσσαλίας, τους Διόσκουρους στη Σπάρτη και τους Ιπποδαμαστές της Ιλιάδας, περνάμε στα Ολυμπιακά ιππικά αγωνίσματα, στους ιππείς του Παρθενώνα και την Ιππική του Ξενοφώντα, τον Βουκέφαλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον έφιππο Κύριο (γνωστό παλαιότερα σαν «Θράκα ιππέα»), τις ταξιδιωτικές άμαξες, τον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης, την καταπληκτική εκστρατεία του Βελισάριου στην Αφρική με άλογα που μεταφέρθηκαν με πλοία, και τους έφιππους αγίους Γεώργιο, Δημήτριο, Μηνά, Μερκούριο και τους Θεοδώρους.

Οι διαρκείς επαφές των Ελλήνων με τους ιππικούς λαούς της στέπας, και η γειτνίαση με τις ιππικές αυτοκρατορίες των Αχαιμενιδών, των Πάρθων και των Σασσανιδών ωθούν τον Ελληνικό Κόσμο να υιοθετήσει πολλές από τις καινοτομίες των λαών αυτών. Οι ιππικές στρατιωτικές ικανότητες εορτάζονται με την καθιέρωση ιππικών αγωνισμάτων και τελετουργιών.

Γύρω στα χρόνια του Χριστού ανοίγουν οι εμπορικοί δρόμοι μέσω των λαών της στέπας, που συνδέουν εμπορικά τη Μεσόγειο κι όλη τη Μέση Ανατολή με την Κίνα και την Ινδία. Ο Δρόμος του Μεταξιού. Οι μεγάλες θρησκείες, Βουδισμός, Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός και Ισλάμ διαδίδονται πάνω στο άλογο κατά μήκος των εμπορικών δρόμων. Οι ακατάπαυστες μεταναστεύσεις των έφιππων Αλταϊκών νομάδων προς τα δυτικά θα πλήξουν καίρια το Βυζάντιο και θα οδηγήσουν στην εδραίωση του Τουρκικού Κόσμου στην Δυτική Ασία. Ακολουθεί η Άλωση της Κων/πόλεως και σύντομα θα βρεθούν «τα άλογα του Ισλάμ ψηλά στον Δούναβη».

Σχεδόν ταυτόχρονα, οι Δυτικοευρωπαίοι χρησιμοποιώντας τις Βυζαντινές τεχνικές θαλάσσιας μεταφοράς αλόγων, μεταφέρουν εκατοντάδες άλογα στην Αμερική, όπου οι ιππείς τους θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην κατάκτηση των γηγενών πολιτισμών.
Ο ειδικός ρόλος του αλόγου στις ανθρώπινες κοινωνίες κλείνει στο 2ο μισό του 20ού αιώνα με την ανάπτυξη της μηχανοκίνησης. Έτσι, στην διάρκεια του δικού μας βίου είχαμε το «προνόμιο» να δούμε το τέλος της ιπποκίνησης, μιας σχέσης που άνοιξε στον άνθρωπο τον χώρο και που καθόρισε τις ιστορικές εξελίξεις για τέσσερις χιλιάδες χρόνια.

Και μιλώντας για το άλογο, δεν πρέπει να ξεχνάμε και το «εξώγαμο» τέκνο, τον ημίονο, το μουλάρι, αυτόν τον ακούραστο συνεργάτη των ορεινών πληθυσμών, αλλά και διαρκή σύντροφο και τροφοδότη του Έλληνα στρατιώτη από τους Βαλκανικούς και την Μικρασία μέχρι την Πίνδο και την Αλβανία.

Τα ΘΕΜΑΤΑ που θα ΕΞΕΤΑΣΤΟΥΝ στις 4 ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ είναι:

Η Φυσική Ιστορία (περιττοδάκτυλα κλπ) και τα Φυσικά Χαρακτηριστικά του Αλόγου (ζωή στην πεδιάδα-στέπα, αρπακτικά, ανατομία, όραση, ύπνος). Η Εξημέρωση (μετά το τέλος των Παγετώνων), Εξαρτήματα της Εξημέρωσης κλπ. Η Διάδοση-Εξάπλωση του Εξημερωμένου Αλόγου, οι Ινδοευρωπαίοι (;). Η επίδραση του Αλόγου στον Πολιτισμό (δυνατότητες του ζώου: ταχύτητα, αντοχή, μεταφορική και ελκτική ικανότητα, ανάγκες σε τροφή και νερό, το στάβλισμα).
Το Άλογο στους Νομάδες και οι Πολεμικές Τακτικές τους (η θρυλική Τόμυρις, βασίλισσα των Μασσαγετών-Σκυθών, και ο θάνατος του Κύρου του Μεγάλου, οι Αμαζόνες, οι Σκύθες του Εύξεινου Πόντου, οι Τουρκογενείς και άλλοι λαοί της Κεντρικής και Ανατολικής Ασίας: Ούννοι, Άβαροι, Σελτζούκοι, Μογγόλοι κλπ). Οι Έφιπποι Σύμμαχοι των Τρώων (Φρύγες, Παφλαγόνες κ.ά.) και ο Ρήσος. Οι Ιρανοί.
Το Άλογο στους Αγρότες. Το Άλογο στο Κυνήγι. Τα Ιπποφορβεία. Η Ιπποσκευή. Οι Ταχυδρομικοί Σταθμοί.
Το Άλογο-Σύμβολο: Εξουσίας, Υπερηφάνειας, Δύναμης, Ισχύος, Αίγλης, Ομορφιάς, Τα-ξικής Ανωτερότητας (παρελάσεις, αθλήματα, πολεμικές επιδείξεις, πολιτειακά δικαιώματα: ιππείς στην Αθήνα και τη Ρώμη, κυνηγετικός σύντροφος, αλλά και παράγοντας κοινωνικού ψυχισμού, εφησυχασμού, σιγουριάς, αισθήματος εξασφάλισης).
Οι Έφιπποι Αυτοκράτορες της Ρώμης και του Βυζαντίου, οι Έφιπποι Άγιοι (κυρίως μετά τον 11ο αιώνα, όταν ακόμα και ο άγιος Δημήτριος ανεβαίνει σε άλογο).
Το Άλογο στον Πόλεμο: Αρχαιότητα, Βυζαντινή Αυτοκρατορία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Σύγχρονη εποχή (1821 – 1950-1960).
Για τον Ήρωα Ιππέα, την κυρίαρχη θεότητα της Ρωμαϊκής εποχής ιδίως στους μη ελληνικούς λαούς που ενσωματώνονται σταδιακά στον ελληνορωμαϊκό κόσμο στα Βαλκάνια και τη Μικρασία, θα κάνει μία σύντομη παρέμβαση η ιστορικός Μαριάννα Κορομηλά.

ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΠΡΩΙΝΕΣ ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ (11:00 – 1:30) με σύντομο διάλειμμα: την Πέμπτη 6, 13, 20 Οκτωβρίου και 3 Νοεμβρίου

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ (6:30 – 9:00) με σύντομο διάλειμμα: την Τετάρτη 12, 19, 26 Οκτωβρίου και 2 Νοεμβρίου

Οι διαλέξεις συνοδεύονται από πλουσιότατο εικονογραφικό υλικό. Στο διάλειμμα προσφέρονται καφές, τσάι, αναψυκτικά και συμπαρομαρτούντα.

>>>>>> Στην ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ του ΑΡΧΕΙΟΥ μας θα βρείτε μία μονογραφία για τον Ιππόδρομο
Συντομογραφία Κορομηλά, Ο Ιππόδρομος και οι αρματοδρομίες (2012)
Συγγραφέας Μαριάννα Κορομηλά
Τίτλος Ο Ιππόδρομος / το Circus / Το «Ιππικόν». Υπότιτλος Από το Circus Maximus της Ρώμης στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινουπόλεως και από τα πρωτοβυζαντινά χρόνια μέχρι τον καιρό των Κομνηνών και το οθωμανικό «Ατ Μϊντάν». Αριθμός σελίδων 49
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Εισαγωγικά για τις αρματοδρομίες, τον Μεγάλο Ιππόδρομο της Ρώμης τους ιπποδρόμους άλλων πόλεων σσ. 2-15. Ο Ιππόδρομος της Κωνσταντινουπόλεως (στο ελληνορωμαϊκό Βυζάντιον, στη βυζαντινή πρωτεύουσα από τον 4ο μέχρι τον 12ο αι.) και το οθωμανικό Ατ Μεϊντάν σσ. 16-44. Βιβλιογραφία σσ.45-46. Παράρτημα Α΄ σ. 47: Το κασσίδιον. Παράρτημα Β΄, 47-49: Η Στάση του Νίκα τον Ιαν. του 532. Οι Σημειώσεις συνοδεύονται από πλούσιο εικονογραφικό υλικό.

> Σας συνδέουμε με την Ταυτότητα του Κειμένου, όπου θα πατήσετε το Αρχείο (μπείτε με τον κωδικό σας): https://archive.apan.gr/gr/data/Accompanying-Item/29004

>>>>>>>> Στο Αρχείο μας θα βρείτε τον Αρχαιολογικό Χώρο: ΘΡΑΚΙΚΟΣ ΤΥΜΒΟΣ Μικρής Δοξιπάρας - Ζώνης στον Νομό Έβρου
IΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ: Ο Τύμβος της Μικρής Δοξιπάρας - Ζώνης, είναι ένας σύνθετος ταφικός χώρος στον οποίο γίνονταν οι ταφικές τελετουργίες, οι καύσεις των νεκρών και οι ταφές. Περιέχει τέσσερις καύσεις πλουσίων Θρακών, δεκαπέντε ταφές αλόγων και μία ενός σκύλου, πέντε τετράτροχες άμαξες και πολλά κτερίσματα. Χρονολογείται στις αρχές του 2ου μ.Χ. αι., όταν έχει πλέον ενοποιηθεί πολιτικά και διοικητικά ολόκληρη η Θράκη κι έχει αρχίσει το μεγάλο αναπτυξιακό πρόγραμμα που κατέστησε την περιοχή σημαντικό παραγωγικό χώρο κι ανέδειξε την στρατηγική της σπουδαιότητα.
Ιστορικές εποχές: Ρωμαϊκή, Αυτοκρατορική εποχή (αρχές 2ου μ.Χ. αι., επί Τραϊανού)
> ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ (βάλτε τον κωδικό σας) https://archive.apan.gr/gr/data/Archived-Item/1491
>>>>>> Όλα τα ιστορικά στοιχεία και η περιγραφή, μαζί με πολλές φωτογραφίες κι έναν χάρτη της ρωμαϊκής Θράκης, υπάρχουν στις Σημειώσεις Πανοράματος (στο Συνοδευτικό Υλικό): Ο Τύμβος της Μικρής Δοξιπάρας – Ζώνης στην θρακική πεδιάδα ανάμεσα στον Άρδα και τον Ερυθροπόταμο, Ταξιδιωτικές Σημειώσεις Θράκη, Νομός Έβρου 2012 ΣΥΝΔΕΣΗ https://archive.apan.gr/gr/data/Accompanying-Item/11397 >>>> Βλέπε και Φωτογραφικό και Εικονογραφικό υλικό και Χάρτες

>>>>>>>>>>>>> Δείτε επίσης στα Κείμενα στην Ιστοσελίδα του Αρχείου μας
Συντομογραφία Ηπειρώτης κυρατζής (αγωγιάτης), 1885-1897 Αριθμός σελίδων 4
ΘΕΜΑ Πρόκειται για τη διήγηση των ταξιδιών ενός Ηπειρώτη κυρατζή (αγωγιάτη), ο οποίος, στα τέλη του προπερασμένου αιώνα ανεβοκατέβαινε από τα Γιάννενα στο Αργυρόκαστρο και το Λάμποβο (τη γενέτειρα των Ζαππαίων) και από τα περίχωρα της Άρτας στο Τεπελένι και την Κορυτσά κι από εκεί μετέφερε προϊόντα στη Θεσσαλονίκη και τις Σέρρες και πίσω πάλι στην Πρέβεζα, τους Άγιους Σαράντα, τη Σαλαόρα (λιμάνι της Θεσπρωτίας). Η αφήγηση, που κατέγραψε η Έλλη Παπαδημητρίου και δημοσίευσε στο βιβλίο της «Κοινός λόγος», αποτελεί μοναδική μαρτυρία για τις μεταφορικές διαδικασίες, τις επικοινωνίες και τις ταξιδιωτικές συνθήκες, που έμειναν σχεδόν απαράλλαχτες επί χιλιετίες. Ο ανώνυμος κυρατζής, που ήταν συνάμα και έμπορος, περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τα ταξίδια που έκανε από το 1885 μέχρι το 1897 στα οθωμανικά ακόμα Βαλκάνια και μας εισάγει στον χώρο των Δ. Βαλκανίων, κυρίως της Βορείου και Νοτίου Ηπείρου, όταν δεν υπήρχαν σύνορα εθνικών κρατών. Να σημειωθεί όμως ότι βλέπει από μακριά την Άρτα: ήταν το νοτιότερο τμήμα της Νοτίου Ηπείρου το οποίο προσαρτήθηκε το 1881 στην Ελλάδα μαζί με τη Θεσσαλία. Το σύνορο ήταν το γεφύρι της Άρτας στον ποταμό Άραχθο.
Η τόσο ζωντανή και περιεκτική διήγηση του Ηπειρώτη –όπου περιγράφονται ακόμα και τα είδη των ψαριών κι όλα τα άλλα φαγώσιμα που έτρωγαν στα χάνια και στα καπηλειά οι αγωγιάτες, αλλά αναφέρεται και η τιμή των εμπορευμάτων που μετέφεραν και πουλούσαν και πολλά άλλα–, εκτός από απολαυστική αποδεικνύει ότι η προφορική ιστορία είναι ένα από τα πολυτιμότερα υλικά της Ιστορίας.

> Σας συνδέουμε με την Ταυτότητα που συνοδεύει το Κείμενο (μπείτε με τον κωδικό σας): https://archive.apan.gr/gr/data/Accompanying-Item/26468