ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

Με αυτή την ευγενέστατη γκαζέλλα που πίνει νερό σε μια λίμνη (τοιχογραφία του 38 π.Χ. στη Βιβλιοθήκη που έφτιαξε στη Ρώμη ο ρήτορας, ποιητής και ιστορικός Ασίνιος Πολλίων / Asinius Pollio) αποχαιρετούμε τον άνθρωπο που αφιέρωσε τη ζωή του στο βιβλίο, έντυπο και χειρόγραφο, την τυπογραφία, τις βιβλιοθήκες και την ιστορία τους και σχεδίασε μερικές από τις σημαντικότερες βιβλιοθήκες του ελληνικού κόσμου, όπως έκανε με την ανάπλαση της ιστορικής Βιβλιοθήκης της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο και την ανάπλαση της Βιβλιοθήκης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι.
Ο Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος (1943-2023), αρχιτέκτονας και ιστορικός του βιβλίου, με σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών του Μετσόβιου Πολυτεχνείου κι αργότερα στην Ανώτερη Εθνική Σχολή Διακοσμητικών Τεχνών (École Nationale Supérieure des Arts Décoratifs) στο Παρίσι, εργάστηκε αρχικά σε διάφορα παρισινά γραφεία αρχιτεκτονικής και διακόσμησης, τα οποία είχαν αναλάβει την αποκατάσταση και την ανάπλαση ιστορικών και μνημειακών κτισμάτων, όπως του Château de Ferrières.

Από εκείνη την εποχή άρχισε να συγκροτεί τη δική του βιβλιοθήκη, πρώτα με εκδόσεις σχετικές με την αποτύπωση ιστορικών αρχιτεκτονικών μνημείων της Γαλλίας και διακοσμητικά μοτίβα, τα οποία καθιερώθηκαν σε διάφορες περιόδους και πολιτισμούς, τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή. Σταδιακά, εμπλούτισε τον πυρήνα της βιβλιοθήκης του με εκδόσεις σχετικές με την ιστορία της τυπογραφίας από τον 15ο αι., κυρίως των ελληνικών συγγραμμάτων. Ο συλλεκτικός του ζήλος εξελίχθηκε σε πάθος για τη διερεύνηση της εκδοτικής δραστηριότητας του Γένους, από την Αναγέννηση μέχρι τις πρώτες δεκαετίες μετά τον Αγώνα του 1821.
Κι όταν εργάστηκε μία δεκαετία για τη μελέτη και την ανάπλαση της πολύτιμης Βιβλιοθήκης της Μονής του Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο, με τα σπάνια χειρόγραφα, καθώς και του Μουσείου της Μονής, στράφηκε στη μελέτη της ιστορίας του θεσμού της βιβλιοθήκης διαχρονικά και σε πολλούς πολιτισμούς με αφετηρία τα προϊστορικά χρόνια. Ένας από τους τομείς της έρευνάς του ήταν η βιβλιοθηκονομία, άλλος τομέας ήταν η αρχιτεκτονική της βιβλιοθήκης και η λειτουργική οργάνωση του χώρου, η συντήρηση των βιβλίων, το χαρτί, ο πάπυρος, η περγαμηνή, τα μελάνια κ.ά. Έτσι, προέκυψε η πεντάτομη «Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό», που εκδόθηκε από το 2000 έως το 2013 (κυκλοφορεί στα ελληνικά, στα αγγλικά και στα κινεζικά από τον εκδοτικό οίκο ΑΤΩΝ, που ίδρυσε ο ίδιος και από τον οποίο κυκλοφορούν πολλές πολύ ενδιαφέρουσες εκδόσεις βλ. http://atonbooks.gr/about-us/ βλέπε και https://www.ekt.gr/el/news/28128). Ένα από τα βιβλία είναι: «Το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη των Πτολεμαίων στην Αλεξάνδρεια» (έκδοση του 2020).
Θεωρώντας ότι η συλλογή βιβλίων που αντανακλά την πνευματική ιστορία του Γένους δεν μπορεί να αποτελεί προσωπική υπόθεση, αλλά κτήμα όλων των Ελλήνων, ο Στάικος αναζήτησε στέγη για το μέλλον της. Έτσι, το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης παραχώρησε ειδικούς χώρους, στους οποίους αναπτύχθηκαν βιβλιοστάσια για το σύνολο της πολύ αξιόλογης συλλογής του Κ. Σπ. Στάικου. Επιπλέον, πιστεύοντας ότι το τεράστιο πλήθος τεκμηριωμένων πληροφοριών και εικόνων που είχε συγκεντρώσει στη διάρκεια μισού αιώνα θα μπορούσε να πάρει τη μορφή εγκυκλοπαίδειας, η οποία μόνο ηλεκτρονικά θα ήταν προσιτή στο κοινό, ο Στάικος οραματίστηκε και έφτιαξε τον Ιστότοπο «Περί Βιβλιοθηκών» (βλέπε https://www.aboutlibraries.gr/libraries/).
Ο Στάικος και το πάθος του ερευνητή. Ο Στάικος και η ολόψυχη αφιέρωση του δημιουργού. Η μυρωδιά του χαρτιού, ο σαλός βιβλιοθηκάριος μιας κινεζικής βιβλιοθήκης, ο Ασίνιος Πολλίων από τις μικρασιατικές Τράλλεις (σήμερα Αϊδίνι), που ίδρυσε την πρώτη Βιβλιοθήκη στη Ρώμη (απ’ όπου και η γκαζέλλα στην τοιχογραφία), ο Έρασμος, ο Κωστής Παλαμάς και ο Άλδος Μανούτιος. Ο κόσμος του βιβλίου. Η Αλεξάνδρεια, η Βενετιά, η Πέργαμος, η Κωνσταντινούπολη και η Λειψία. Ο Κώστας Στάικος. Η εμπειρία, η γνώση, η αγάπη, οι δεκάδες εργασίες, οι αμέτρητες ημέρες μοναξιάς του ερευνητή, η τρελή χαρά της ανακάλυψης, της λύσης ενός προβλήματος, η ικανοποίηση της ολοκλήρωσης ενός έργου. Η Πατριαρχική Βιβλιοθήκη στο Φανάρι είναι ένα αριστούργημα (για αυτό του το έργο έγραψε ένα βιβλίο το 1994, εκδ. ΑΘΗΝΑ).

Αλλά ο Στάικος έχει στο ενεργητικό του κι άλλα πολλά έργα, όλα σχετικά με την αρχιτεκτονική και την κτηριακή ανανέωση των μνημείων. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα, όσο και σχεδόν άγνωστα έργα, είναι η μετατροπή του ιστορικού ναού του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος στον Παλατινό Λόφο στη Ρώμη από καθολικό σε ορθόδοξο ναό. Πρόκειται για μία ροτόντα, ένα κυκλικό κτίσμα του 6ου ή 7ου αιώνα, με προσθήκες στα 1454 και 1705, το οποίο δόθηκε το 2004 από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β΄ στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για τις ανάγκες της Ορθόδοξης Κοινότητας της ιταλικής πρωτεύουσας (βλέπε σχετικά https://www.chiesaortodossa-roma.org/AgiosTheodorosGR.html).

Φέτος χάσαμε δύο ανθρώπους των βιβλιοθηκών. Μεγάλες φυσιογνωμίες. Στις 2 Φεβρ. 2023 μας συγκλόνισε ο αδόκητος θάνατος του Φίλιππου Χ. Τσιμπόγλου, γενικού διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Τώρα, πριν ξεμυτίσει καλά-καλά η άνοιξη, έφυγε ο Κωνσταντίνος Στάικος. Άδειασαν ξαφνικά πάρα πολλά ράφια. Άφησαν όμως και οι δύο πάρα πολύ σημαντικό έργο. Έχτισαν κιβωτούς για να σωθούν οι γνώσεις της ανθρωπότητας. Κι αυτές οι νεραντζιές να σε τρελαίνουν με το μεθυστικό άρωμά τους, μόλις πέσει ο αθηναϊκός ήλιος.

Μαριάννα Κορομηλά, 4 Απριλίου 2023

Μέρος των βιογραφικών του Κ.Σ. είναι από την εφημερίδα «Η Καθημερινή» κι άλλα δημοσιεύματα, καθώς και από διάφορες ιστοσελίδες. Η τοιχογραφία με τη γκαζέλλα από τη ρωμαϊκή βιβλιοθήκη βρίσκεται στο Μουσείο της Τέχνης και της Ιστορίας / Musée d'art et d'histoire (MAH) της Γενεύης.

>> Στην πλαϊνή φωτ: O Γάιος Ασίνιος Πολλίων (Gaius Asinius Pollio, 76 π.Χ.-5 μ.Χ.) από τις μικρασιατικές Τράλλεις (σημ. Αϊδίνι), ιστοριογράφος και σοφιστής, μαθητής του Τιμαγένη από την Αλεξάνδρεια, είχε πάρει μέρος στον ρωμαϊκό Εμφύλιο με το μέρος του Καίσαρα και του Μάρκου Αντώνιου κι είχε γίνει ύπατος το 40 π.Χ. Όταν αποσύρθηκε από τα στρατιωτικά του καθήκοντα στην Ισπανία και αλλού, αφιερώθηκε στα γράμματα. Φίλος του Οράτιου, του Βιργίλιου, αλλά και του Οκταβιανού Αυγούστου –παρότι ήταν φανατικός ρεπουμπλικάνος και διατηρούσε τις αντιρρήσεις του σχετικά με το αυτοκρατορικό όραμα του Αυγούστου–, οργάνωσε την πρώτη δημόσια βιβλιοθήκη της Ρώμης στον Αβεντίνο λόφο / collis Aventinus, με ένα τμήμα λατινικών συγγραμμάτων κι ένα ελληνικών, αλλά και με μία πλούσια πινακοθήκη (από την οποία και η τοιχογραφία της γκαζέλλας) και φρόντισε όχι μόνον να αντιγραφούν πολλά ιστορικά και λογοτεχνικά έργα, αλλά και να πουλιούνται στα βιβλιοπωλεία. Έγραψε πολλά ιστορικά και λογοτεχνικά έργα, και τραγωδίες στα ελληνικά – σώζονται λίγα αποσπάσματα. Ήταν κι αυτός ένας από τους σπουδαίους ανθρώπους των βιβλίων και των βιβλιοθηκών.
>>> Ο Αβεντίνος λόφος βρίσκεται στα Ν-ΝΔ του Παλατινού λόφου, όπου κτίστηκε τον 6ο ή 7ο αιώνα ο ναός του Αγίου Θεόδωρου του Τύρωνος (φωτ πλάι και κάτω) με το ψηφιδωτό στην αψίδα του Ιερού της ίδιας εποχής.