ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

Βυζαντινές εικόνες από τις θρακικές ακτές του Εύξεινου Πόντου
Έκθεση στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης

ΑΡΘΡΟ: της Μαρίας Θερμού

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Εφημερίδα Το Βήμα (22/11/2011)

Σήμερα, η πορεία γίνεται αντίστροφα. Βυζαντινές εικόνες από πόλεις της Θράκης, κάποτε ελληνικές – σήμερα σε βουλγαρικό έδαφος – έφθασαν στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης για την έκθεση «Εικόνες από τις θρακικές ακτές του Εύξεινου Πόντου» (εγκαίνια στις 26 Νοεμβρίου). Πρόκειται για σύνολο 52 εικόνων, οι 39 από τις οποίες προέρχονται από τη Μεσημβρία (Nesebur), τη μόνη από τις υπόλοιπες πόλεις των θρακικών παραλίων του Εύξεινου Πόντου, που διατήρησε έως τις μέρες μας οκτώ μεσαιωνικές εκκλησίες αν και στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν 22.

Από τη Βάρνα (Varna), την Σωζόπολη (Sozopol), τη μικρότερη Αγαθούπολη (Ahtopol), από την κωμόπολη του Βασιλικού (Tsarevo) αλλά και από το ορεινό χωριό Brashlyan στον Μικρό Αίμο προέρχεται το υλικό της έκθεσης, η οποία, σύμφωνα με την κυρία Αναστασία Τούρτα, διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και πρώην διευθύντρια του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, «βασίζεται στην πολιτισμική - ανθρωπολογική προσέγγιση του πολιτιστικού αγαθού, όχι απλώς ως έργου τέχνης αλλά ως μέσου κατανόησης και ερμηνείας του πολιτισμού που το δημιούργησε και της κοινωνίας που το χρησιμοποίησε». Η επίδραση εξάλλου του ελληνικού και στη συνέχεια του βυζαντινού πολιτισμού, με τον εκχριστιανισμό των σλαβικών λαών και τη δημιουργία του Κυριλλικού Αλφαβήτου υπήρξε καθοριστική για τη διαμόρφωση του πολιτισμού των λαών γύρω από τον Εύξεινο Πόντο.

Φορτισμένες από τις προσευχές και τις ικεσίες των παραγγελιοδοτών και των δημιουργών τους, τους οποίους συχνά αποκαλύπτουν οι αφιερωματικές επιγραφές, είναι αυτές οι εικόνες που μιλούν για τις προσωπικές τους προσδοκίες μέσα στον ιστορικό τους περίγυρο.

Η παρουσίασή τους στην έκθεση γίνεται έτσι, με βάση τον τόπο προέλευσής τους και τις πληροφορίες που παρέχουν για τις κοινωνίες από τις οποίες προέρχονται ενώ όπου ήταν εφικτό αναφέρονται οι ναοί στους οποίους ήταν αφιερωμένες. Λιθογραφίες, φωτογραφίες αρχειακές και σύγχρονες του τόπου και των μνημείων, ιστορικοί και ναυτικοί χάρτες, τοπογραφικά πόλεων και απόγραφα των αφιερωματικών επιγραφών στις εικόνες, κείμενα και ποικίλο εποπτικό υλικό εμπλουτίζουν εξάλλου την παρουσίαση. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται μάλιστα στην δύσκολη ναυσιπλοΐα του Εύξεινου Πόντου χάρη σε μία σύγχρονη τοιχογραφία, σε τοίχο της κάτω αίθουσας, που παρουσιάζει ένα καταποντισμένο στο βυθό της θάλασσας ναυάγιο ενώ οι ήχοι από τις καταιγίδες που σαρώνουν την περιοχή, επιδιώκουν να μεταφέρουν στον επισκέπτη μία αίσθηση του ιστορικού και φυσικού χώρου από τον οποίο προέρχονται οι εικόνες.

Στις εικόνες της Μεσημβρίας, της μόνης δωρικής αποικίας ανάμεσα στις ιωνικές της περιοχής, είναι αφιερωμένη η πρώτη ενότητα της έκθεσης. Μία πόλη με άρτιες υποδομές, ισχυρότατα τείχη, δύο λιμάνια, αυτοκρατορικές θέρμες και τέλειο σύστημα ύδρευσης, με εισηγμένα από την Κωνσταντινούπολη οικοδομικά υλικά, όπως τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη από τα αυτοκρατορικά λατομεία της Προκοννήσου και οι ενσφράγιστοι οπτόπλινθοι με το όνομα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄ (527-565), ήταν η Μεσημβρία.

«Παλαιολόγοι, Καντακουζηνοί, Δούκες, Μελισσηνοί, Χρυσολωράδες και άλλα μέλη των αυτοκρατορικών και επιφανών οικογενειών της Κωνσταντινούπολης, που εγκαταστάθηκαν στη Μεσημβρία πριν και μετά την κατάκτηση των δύο πόλεων από τους Οθωμανούς το 1453 μαρτυρούνται σε επιγραφές, σε ζωγραφικά και επιτύμβια έργα, καθώς και σε μονογράμματα, σε κεραμικές κούπες που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης», λέει η κυρία Αναστασία Τούρτα.

Η δεύτερη ενότητα εικόνων της έκθεσης προέρχεται από τη Σωζόπολη, την αρχαία Απολλωνία με το ασφαλές λιμάνι, την ξυλεία από τα δάση του Μικρού Αίμου και τα μεταλλεία χαλκού και σιδήρου. Οι εικόνες από το Βασιλικό, την Αγαθούπολη, τη Βάρνα και το Brashlyan παρουσιάζονται εξάλλου ομαδοποιημένες σε μία ενότητα στον κάτω όροφο της έκθεσης, διότι, λόγω των εικονογραφικών θεμάτων, των λεπτομερειών και των αφιερωματικών επιγραφών τους επιτρέπουν να σκιαγραφηθούν όψεις των κοινωνιών από τις οποίες προέρχονται.

Με την έκθεση αυτή ολοκληρώνεται η συμφωνία συνεργασίας, που υπογράφηκε το 2006 μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού με την Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης της Σόφιας, μία πρόταση του καθηγητή Γκεόργκι Γκέροφ, επιμελητή του Μουσείου Εικόνων της Κρύπτης στο ναό Αλέξανδρος Νιέφσκι, ο οποίος συνεργάσθηκε με την κυρία Τούρτα.

Το δύσκολο και χρονοβόρο έργο της συντήρησης των 13 εικόνων στη Σόφια πραγματοποιήθηκε χάρη σε χορηγία του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη και αυτές οι εικόνες θα παρουσιαστούν και στο Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας, μετά τη λήξη της έκθεσης στη Θεσσαλονίκη κι όταν πλέον η Κύπρος θα έχει την προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η έκδοση του Καταλόγου πραγματοποιήθηκε επίσης με τη χορηγία του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη, με τη συνδρομή του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και των εκδόσεων ΚΑΠΟΝ.

Μαρία Θερμού

Που και Πότε
Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης (Λεωφόρος Στρατού 2, τηλ. : +30 2310 868570). Διάρκεια έκθεσης: 26 Νοεμβρίου 2011 – 4 Μαρτίου 2012

Πηγή: http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=431566