ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

Ένα Φωτογραφικό Θαλασσινό Σεργιάνι στα Μέσα του Φθινοπώρου

Κυριακή. Και το γλυκό φθινοπωρινό πρωινό δεν σε αφήνει να ησυχάσεις. Ο ζεστός ήλιος σε καλεί για βόλτες. Ευκαιρία λοιπόν για μία επίσκεψη σε κάποιο μουσείο. Έτσι εκείνο το κυριακάτικο πρωινό βρέθηκα να κατηφορίζω την Πειραιώς για να επισκεφθώ τον φιλόξενο χώρο του Μουσείου Μπενάκη.

Νοέμβρης μήνας και το Μουσείο αντιστέκεται στον ερχομό του χειμώνα και μας οδηγεί πίσω ξανά στη θάλασσα και τις χαρές της, μέσα από τη θεματική και ιστορική Έκθεση «Ελληνικές θάλασσες. Ένα φωτογραφικό ταξίδι μέσα στο χρόνο» που εγκαινιάστηκε αρχές του προηγούμενου μήνα.

Ανέκαθεν η θάλασσα αποτελούσε θέμα για κάθε μορφή τέχνης. Ζωγραφική, λογοτεχνία, ποίηση, μουσική και φυσικά δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση για τη φωτογραφία. Από τη στιγμή που ο άνθρωπος κράτησε τη φωτογραφική μηχανή στα χέρια του, την έστρεψε και στο υγρό στοιχείο προσπαθώντας να αποτυπώσει αυτή την ιδιαίτερη μυστικιστική σχέση μαζί του.

Εδώ ας σταθώ. Κι ας δω κ' εγώ την φύσι λίγο.
Θάλασσας του πρωϊού κι ανέφελου ουρανού
λαμπρά μαβιά, και κίτρινη όχθη˙ όλα
ωραία και μεγάλα φωτισμένα.

Οι στίχοι του Κ.Π. Καβάφη, από το ποίημά του «Θάλασσα του πρωϊού» (Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984), με εκπλήσσουν ευχάριστα στην αρχή της έκθεσης.

Μέσα από τις 350 περίπου φωτογραφίες της έκθεσης μπορούμε να δούμε με ποιο τρόπο Έλληνες και ξένοι φωτογράφοι, από τους πρώτους περιηγητές του 19ου αι. έως σήμερα, προσέγγισαν και είδαν τη σχέση του ανθρώπου με την ελληνική θάλασσα, τον τρόπο ζωής στις παραθαλάσσιες και νησιωτικές περιοχές, καθώς και την ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας. Τα λιμάνια, η ζωή των ναυτικών, οι ψαράδες, τα πλοία, ο τουρισμός είναι μερικά από τα θέματα των ασπρόμαυρων και έγχρωμων φωτογραφιών.

Οι φωτογραφίες, που προέρχονται από αρχεία και ιδιωτικές συλλογές της Ελλάδας και του εξωτερικού, είναι χωρισμένες σε πέντε χρονολογικές ενότητες:
1. Η θάλασσα στη φωτογραφία του 19ου αιώνα. Μια συμπτωματική παρουσία
2. Η θάλασσα ως αντανάκλαση της ανθρώπινης δραστηριότητας στις αρχές του 20ου αιώνα. Η μαγεία του στιγμιότυπου
3. Η φωτογραφική αποτύπωση της θάλασσας στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Απόπειρες καλλιτεχνικής έκφρασης
4. Η στροφή προς το θαλασσινό τοπίο στα μεταπολεμικά χρόνια. Το Αιγαίο ως αναπαράσταση και αίσθηση
5. Η μακρινή θέα της θάλασσας στη σύγχρονη φωτογραφία

Χωρίς να το καταλάβω βρίσκομαι να ταξιδεύω σε θάλασσες άλλων εποχών. Ένα υπέροχο ταξίδι που ξυπνά μνήμες και συναισθήματα. Αργά και σχεδόν τελετουργικά περνώ μπροστά από εικόνες ανθρώπων και θαλασσινών τοπίων. Από δεκαετία σε δεκαετία έχει ενδιαφέρον να παρακολουθείς τις αλλαγές που συντελέστηκαν. Με το πέρασμα του χρόνου βλέπεις τις αλλαγές στις συνήθειες, τον τρόπο ζωής και τη σχέση του ανθρώπου με τη θάλασσα.

Από φωτογραφικής άποψης παρατηρούμε και τον διαφορετικό τρόπο που οι φωτογράφοι αντιμετωπίζουν το θέμα. Η θάλασσα ενώ στις αρχές κυριαρχεί στο θέμα της φωτογραφίας, αρχίζει σιγά και σταδιακά να περνά σε δεύτερη μοίρα και να αποτελεί απλώς τον καμβά για να αναδειχτούν ανθρώπινες καταστάσεις. Και φθάνουμε στο σήμερα που ο φωτογράφος εκφράζεται με μία πιο εσωτερική αλληγορική σχέση με το υγρό στοιχείο. Το χρώμα και οι φόρμες των σωμάτων έχουν τον κυρίαρχο λόγο.

Ένα άλλο στοιχείο, από ιστορικής πλευράς που εντυπωσιάζει στην έκθεση, είναι και τα μεγάλα καλοτάξιδα ιστιοφόρα που αποτυπώθηκαν στο φωτογραφικό χαρτί στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αι. Δίπλα τους και μία πληθώρα από τρεχαντηράκια, σακολέβες, καΐκια, βάρκες, περαματάκια και τράτες στα λιμάνια. Ένας στόλος από κάθε είδους πλεούμενα που όργωναν το Αιγαίο και τη Μεσόγειο, μέχρι τη δεκαετία του ’70. Πολλά από αυτά σήμερα δεν υπάρχουν και μόνο οι φωτογραφίες έχουν μείνει να θυμίζουν αυτόν τον ναυτικό πλούτο που χάθηκε ανεπιστρεπτί.

Οι φωτογραφίες πολλές, αλλά καθόλου κουραστικό αυτό το θαλασσινό σεργιάνι. Ανάμεσά τους και δείγματα μεγάλων και καταξιωμένων φωτογράφων όπως του Κωνσταντίνου Μάνου, του Κώστα Μπαλάφα, της Βούλας Παπαϊωάννου, του Δημήτρη Χαρισιάδη, του Ανδρέα Εμπειρίκου, του Fred Boissonas, του Hubert Pernot, της Nelly’s κ.ά.

Σίγουρα ακόμη μία επίσκεψη επιβάλλεται. Πάντα η επιστροφή και μία δεύτερη ματιά είναι ευεργετική και πιο ουσιαστική.

Βγάζει η θάλασσα κρυφή φωνή ̶
μες στην καρδιά μας και την συγκινεί
και την ευφραίνει.

(Κ.Π. Καβάφης, «Φωνή απ’ την Θάλασσα», Από τα Αποκηρυγμένα, Ίκαρος 1983)

ΔΔ, Νοέμβριος 2013