ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

Το τελευταίο επταήμερο του Οκτωβρίου,
στο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου,
εκεί όπου δημιούργησαν οι Ίωνες και οι Δωριείς την άλλη Ελλάδα και οι Βυζαντινοί άφησαν παντού τις ψηφίδες τους:
Παρασκευή μεσημέρι 25/10 με Πέμπτη απόγευμα 31/10

Ξεναγεί η Μάχη Καρανίκη
Συνοδεύει τοπικός αγγλόφωνος ξεναγός

Εγγραφές από την Δευτέρα 1 Ιουλίου. Μόνο για μέλη.

Το πρόγραμμα δεν είναι κουραστικό και το ταξίδι είναι πολύ ενδιαφέρον. Σπουδαίες οι ελληνικές αρχαιότητες, λαμπερά τα βυζαντινά και βυζαντινίζοντα μνημεία, πλουσιότατη η ιστορία, βαριά η παράδοση, συγκεχυμένες οι αραβικές, οι νορμανδικές, οι ισπανογαλλικές μνήμες κι ακόμα πιο βαριές οι φεουδαρχικές, που εξελίχθηκαν στην σικελική ιδιομορφία της σύγχρονης εποχής. Ένα νησί 25.711 τετρ. χιλιομέτρων που δεν κατάφερε ποτέ να ενσωματωθεί πολιτικά και κοινωνικά στην ιταλική στεριά –κι ας απέχει μόνον τρία χιλιόμετρα (Στενό της Μεσσήνης) από αυτήν.
Η Σικελία αποτελεί Αυτόνομη Περιοχή της Ιταλίας (Regione Siciliana) με πρωτεύουσα το Παλέρμο. Αλλά ακόμα πιο «αυτόνομη» είναι η εσωτερική οργάνωση που ελέγχει σχεδόν τα πάντα. Το αναπτυξιακό και οικοδομικό έργο της Μαφίας έχει προξενήσει πολύ μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή. Για αυτό, πρέπει να γνωρίζει ο ταξιδιώτης ότι ένα μεγάλο μέρος του φυσικού και του αστικού χώρου παρουσιάζει την απαίσια όψη της άλογης εκμετάλλευσης. Τα έχουμε ξαναδεί βέβαια αυτά, στη βόρεια Κρήτη για παράδειγμα, αλλά τα τονίζουμε εδώ για να μην βρεθεί κάποιος προ εκπλήξεων.
Λάβαμε όλες τις ιδιαιτερότητες υπόψη μας και διαμορφώσαμε ανάλογα το πρόγραμμα (αφαιρέσαμε τη Γέλα, που παρά τα μνημεία της, τυλίγεται στην ασκήμια των διυλιστηρίων).

Με βάση το Παλέρμο, όπου μένουμε τις τρεις πρώτες νύχτες, θα επισκεφθούμε την Έγεστα / Segesta, το Monreale και την Τσεφαλού. Δυστυχώς, το Αρχαιολογικό Μουσείο του Παλέρμο είναι κλειστό λόγω ανακαίνισης, αλλά θα χαρούμε τα βυζαντινά ψηφιδωτά της σικελικής πρωτεύουσας (στην Capella Palatina, και στο «ωραιότερο μνημείο στον κόσμο» όπως έγραψε ο Ιμπν Τζουμπάιρ το 1184, για τη Martorana ή Santa Maria dell Ammiraglio, του 1143-1151). Ως μία εισαγωγή στον αραβονορμανδικό κόσμο εκείνης της εποχής σας προτείνουμε το γοητευτικό μυθιστόρημα του Τάρικ Άλι, Ένας σουλτάνος στο Παλέρμο (εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2006) εξαιρετικά μεταφρασμένο από την Παλμύρα Ισμυρίδου.
Ύστερα φεύγουμε για την Κοιλάδα των Ναών στον Ακράγαντα και το τοπικό Μουσείο, τον Σελινούντα (εφόσον προλάβουμε ανοιχτό τον αρχαιολογικό χώρο), την Piazza Armerina για να επισκεφθούμε την έπαυλη με τα ψηφιδωτά δάπεδα των αρχών του 4ου αι., όπου και οι δώδεκα κυρίες της εποχής του Μεγάλου Κωνσταντίνου που αθλούνται φορώντας τολμηρά μπικίνι. Ακολουθούν οι θρυλικές για τα αλλοτινά πλούτη τους Συρακούσες και η γραφική Ταορμίνα, για να καταλήξουμε στην Κατάνια. Το σύνολο των διαδρομών που θα κάνουμε είναι γύρω στα 800-850 χιλιόμετρα.

Το σικελικό ταξίδι, που, όπως όλα τα ταξίδια, αρχίζει πολύ πριν από την αναχώρηση και προκαλεί ποικίλες νοητικές διαδρομές μετά την επιστροφή, είναι μία ευκαιρία για να θυμηθούμε τον πανέμορφο Ηνίοχο, αφιέρωμα κάποιου άρχοντα των Συρακουσών στον Απόλλωνα των Δελφών.

Μια ευκαιρία για να ακούσουμε ξανά τον «Σικελικό Εσπερινό» (I Vespri Siciliani) του Τζουζέπε Βέρντι, όπερα βασισμένη στα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο νησί το 1282, όταν οι Σικελοί ξεσηκώθηκαν εναντίον των Γάλλων κατακτητών –κάτι ήξερε, βέβαια, για την σφαγή και ο πολυμήχανος Μιχαήλ Η΄ ο Παλαιολόγος, που επιζητούσε να εμποδίσει τα κατακτητικά σχέδια του αδίστακτου Ανδεγαβού εναντίον της Κωνσταντινούπολης κι είχε κινητοποιήσει όλη τη μυστική διπλωματία, πληρώνοντας μπόλικο χρυσάφι. Η όπερα είναι θαυμάσια, αλλά ο «Γατόπαρδος» του Βισκόντι είναι μία από τις καλύτερες κινηματογραφικές ταινίες όλων των εποχών!

Ευκαιρία να ξαναδιαβάσουμε τον Θουκυδίδη ή τουλάχιστον την περιγραφή της εκστρατείας για την κατάληψη της Σικελίας, ύστερα από πρόταση του Αλκιβιάδη, και την τραγική για τους Αθηναίους έκβασή της τον Ιούλιο-Αύγουστο του 413 π.Χ. (στο έβδομο βιβλίο των Ιστοριών, από το οποίο αναδημοσιεύουμε τρία συγκλονιστικά αποσπάσματα, δες Αρχείο).

Ευκαιρία για να μάθει κανείς και για τον φυσικό φιλόσοφο Εμπεδοκλή από τον Ακράγαντα, μια πολύπλευρη προσωπικότητα του 5ου π.Χ. αι. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας αλλά με δημοκρατικές πεποιθήσεις, γιατρός, μάντης και περιπλανώμενος ιερέας, λέγεται ότι έκανε θαυματουργές θεραπείες στις περιοδείες του, και μάλιστα ότι απάλλαξε τους κατοίκους του Σελινούντα και του Ακράγαντα από πλήθος επιδημιών (καθαρίζοντας με κατασκευαστικά έργα ένα ολόκληρο έλος), με αποτέλεσμα να τον λατρεύουν πολλοί πραγματικά ως σωτήρα και θεό. Ακολούθησε το παράδειγμα του Παρμενίδη και διατύπωσε την διδασκαλία του σε εξάμετρους στίχους. Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες συνέθεσε δύο ποιήματα, ένα κοσμολογικό με τίτλο Περί φύσεως και ένα θρησκευτικό με τίτλο Καθαρμοί.

Στο έργο Περί φύσεως αναπτύσσει τη φυσική του διδασκαλία: δεν υπάρχει γέννηση και θάνατος, αλλά μόνον ανάμειξη και χωρισμός τεσσάρων στοιχείων (ριζωμάτων): της φωτιάς, του αέρα, του νερού και της γης· κινητήριες δυνάμεις για την ανάμειξη και τον χωρισμό είναι η Αγάπη (Φιλότης) και η Φιλονικία (Νεῖκος)· ο κόσμος υπόκειται σε μια αέναη κυκλική διαδικασία, η οποία χαρακτηρίζεται από διάφορες φάσεις, μεταξύ της απόλυτης κυριαρχίας της Αγάπης, οπότε τα στοιχεία σχηματίζουν μιαν ομοιογενή σφαίρα (τον Σφαίρο), και της απόλυτης κυριαρχίας της Φιλονικίας, οπότε όλα τα πράγματα περιορίζονται στα τέσσερα στοιχεία. Πόσο συγγενεύουν αυτές οι αρχές με την θρησκευτική διδασκαλία του Ζωροάστρη;

Ο Κωστής Παλαμάς έχει γράψει για τον Εμπεδοκλή:
«Εμφανίζεται παντού να εξασκεί τη χάρη του, πολιτευτής, φιλόσοφος, χρυσόστομος ρήτορας, μεγαλεπήβολος μηχανικός, πανεπιστημιακός ερευνητής, γιατρός, θεόσοφος, μάγος, κύριος κάθε είδους λόγου, ραψωδός, υμνοπόλος, ιερεύς, προφήτης. Αναφέρει ότι κατευνάζει και διεγείρει τους ανέμους, ότι θεραπεύει τις ασθένειες και τα γηρατειά, ότι επαναφέρει στη ζωή νεκρούς, και ότι πάνω από όλα ως θεός τιμάται. Κάθε φορά που μπαίνει στις πόλεις οι άνθρωποι τον περιτριγυρίζουν απονέμοντας του σεβασμό, πλήθος τον ακολουθεί ρωτώντας τον για την ατραπό του κέρδους, την γνώση των προφητειών και για τη θεραπεία κάθε λογής ασθενειών».

Τον Οκτώβριο θα γίνουν δύο διαλέξεις με θέμα την Σικελία:
Δευτέρα 14/10 απόγευμα και επαν. Τρίτη 15/10 πρωί:
Μάχη Καρανίκη, Η σικελική αρχαιότητα
Δευτέρα 21/10 απόγευμα και επαν. Τρίτη 22/10 πρωί:
Μαριάννα Κορομηλά, Η μεσαιωνική Σικελία
Τις σημειώνουμε από τώρα απλώς για ενημέρωση.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ - Η τελευταία πράξη του αθηναϊκού δράματος στην Σικελία, καλοκαίρι του 413 π.Χ.

Monreale. Ο ναός με τα ψηφιδωτά που παράγγειλαν οι Νορμανδοί σε Βυζαντινούς τεχνίτες.