ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ταξίδι σε μία «ανεξερεύνητη» περιοχή, με διάσπαρτα ερείπια από τη Γεωμετρική έως και τη Μεσοβυζαντινή εποχή, με αξιόλογα τοπικά μουσεία, με μνήμες και κατάλοιπα της μικρασιατικής Ρωμιοσύνης, με τόπους-θρύλους, όπως το Γόρδιον, αλλά και μέρη σπαρμένα με τα κόκαλα των Ελλήνων στρατιωτών που πολέμησαν για εκείνο «το αδειανό πουκάμισο» κι έχασαν για πάντα την «Ελένη».
Μόνον για συνδρομητές. Δείτε περισσότερα για τον χώρο.

ΣΤΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ
ΚΙ ΩΣ ΤΟ ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΑΓΚΥΡΑΣ:
Η ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΚΑΙ ΑΚΡΩΣ ΕΛΚΥΣΤΙΚΗ ΦΡΥΓΙΑ
(Για το πανοραμικό ταξίδι του Σεπτεμβρίου)

Κάποτε, γύρω στα τέλη της Χαλκής εποχής, ίσως στα πολύ πρώιμα χρόνια της εποχής του Σιδήρου, όταν ανατρέπεται η τάξη των πραγμάτων στον ευρύτερο αιγαιακό χώρο, μία ή περισσότερες ομάδες, από τις πολλές που συγκροτούσαν το έθνος των Θρακών, μετακινήθηκε από τα Βαλκάνια (χερσόνησο του Αίμου) προς το δυτικότερο τμήμα της Ασίας (δηλαδή την δυτική Μικρασία). Ήταν μία ακόμα εποχή μετακινήσεων, αναταραχών και ανατροπών. Οι Φρύ-γες και οι Βρή-γες (από το Θρά-κες) επωφελήθηκαν από την παρακμή των Νεοχιτιτών κι εγκαταστάθηκαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, αποφεύγοντας την παραθαλάσσια ζώνη κατά μήκος της Προποντίδας και του Αιγαίου. Θεωρείται ότι οι Φρύγες πήραν μέρος στην καταστροφή της Τροίας VII α και της Χατούσα, παλαιάς πρωτεύουσας των Χετταίων.

Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι χρειάστηκαν περισσότερα από 250-300 χρόνια για να μπορέσουν οι Φρύγες να εξοικειωθούν με το μικρασιατικό περιβάλλον, να έρθουν σε επαφή με τους γηγενείς και τους γειτονικούς λαούς και να δημιουργήσουν τον δικό τους δυναμικό πολιτισμό. Έναν πολιτισμό που πηγάζει από την ίδια πολιτιστική σφαίρα στην οποία ανήκει και ο ελληνικός πολιτισμός της πρώιμης Ιστορικής περιόδου και μπορεί να χαρακτηριστεί ως κατεξοχήν μεταλλουργικός, καθώς η Φρυγία ταυτίζεται με τις πλούσιες σε μετάλλευμα και ορυκτά περιοχές της δυτικής μικρασιατικής ενδοχώρας. Έντονες είναι οι επιρροές που δέχθηκε η φρυγική τέχνη και τεχνολογία και από τους Νεοχιτίτες (Νεοχετταίους) και από τους Ουραρτού, δύο πολιτισμούς που κατέχουν τα ενδότερα: τα μικρά Νεοχιτιτικά βασίλεια εκτείνονται από την περιοχή της Άγκυρας σε όλη την κεντρική και νότια Τουρκία και φτάνει έως τα βόρεια της Συρίας, ενώ τα βασίλεια των Ουραρτού κατέχουν τα ανατολικά εδάφη της σύγχρονης Τουρκίας (υψίπεδα της ιστορικής Αρμενίας) και προεκτείνονται στο βορειοδυτικό Ιράν και τη σημερινή Αρμενία.

Έτσι, τον 8ο π.Χ. αιώνα –ή, αλλιώς, στην διάρκεια της Ομηρικής εποχής– οι Φρύγες γειτονεύουν προς τα ανατολικά με τους Νεοχιτίτες κι έχουν επαφές με τους περίφημους μεταλλοτεχνίτες και υδραυλικούς Ουραρτού, ενώ προς τα δυτικά γειτονεύουν με τους Λυδούς κι, ακόμα δυτικότερα, με τους Έλληνες (Αιολείς και Ίωνες) που έχουν ήδη εγκατασταθεί στα μικρασιατικά παράλια.

Για να τοποθετήσουμε στον μικρασιατικό χώρο την αρχαία Φρυγία πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τους δύο βασικούς άξονες που διαγράφονται εδώ: ο ένας είναι οριζόντιος κι εκτείνεται μεταξύ Άγκυρας και Σμύρνης (δηλαδή από το οροπέδιο της Άγκυρας έως το Αιγαίο, από την Ανατολή προς τη Δύση), ο άλλος είναι κάθετος κι εκτείνεται από το Εσκισεχίρ έως το Αφιόν Καραχισάρ και τις ορεινές λίμνες της Πισιδίας (από τα Βόρεια προς τα Νότια-Νοτιοανατολικά).

Η Φρυγία εκτείνεται κατά μήκος των δύο αυτών αξόνων που διασταυρώνονται στα εδάφη της. Το ανατολικό της όριο ήταν η περιοχή της Άγκυρας. Εξάλλου το θρυλικό Γόρδιον, η πρωτεύουσα που ίδρυσε ο βασιλιάς Μίδας, απέχει μόλις 90 χιλιόμετρα δυτικά της Άγκυρας. Ενώ το δυτικό όριο του Βασιλείου ήταν οι Σάρδεις, πρωτεύουσα της αρχαίας Λυδίας, η οποία αναπτύσσεται στον ενδιάμεσο χώρο, δηλαδή στα εύφορα εδάφη που μεσολαβούν ανάμεσα στην παράκτια ζώνη των ελληνικών αποικιών / πόλεων-κρατών και την φρυγική ενδοχώρα.

Όμως το σπουδαίο Φρυγικό Βασίλειο, του οποίου ο πολιτισμός επηρέασε πολλαπλά την υστερογεωμετρική Ελλάδα και την ώθησε προς την ανατολίζουσα εποχή της κι εντέλει προς την αρχαϊκή, μέσω των ανατολικών πόλεων-κρατών και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου, έμελλε να είναι βραχύβιο: 725-675 π.Χ. Οι Κιμμέριοι, ιπποτοξότες λαοί από τις στέπες της Μαύρης Θάλασσας, έκαναν μία φοβερή επέλαση στην Δυτική Ασία γύρω στο 675-670 π.Χ., σαρώνοντας τις περιοχές απ’ όπου πέρασαν. Αποτέλεσμα ήταν η διάλυση των κρατικών οντοτήτων που υπήρχαν έως τότε και η σημαντική υποβάθμιση του πρώιμου αρχαϊκού πολιτισμού της Μέσης Ανατολής.

Παρά την καταστροφή, η οποία έδωσε την δυνατότητα να αναπτυχθεί το όμορο Βασίλειο της Λυδίας, οι Φρύγες δεν άργησαν να ανασυγκροτηθούν. Έτσι, δημιουργείται μία δεύτερη περίοδος φρυγικής ανάπτυξης μεταξύ 615-600 και 546 π.Χ. Αν και μικρότερο σε έκταση και σημασία, το νέο Βασίλειο της Φρυγίας, περιορισμένο μεταξύ Εσκισεχίρ και Αφιόν Καραχισάρ, έχει να επιδείξει αξιόλογο πολιτισμό. Αυτή τη φορά οι ελληνικές επιδράσεις είναι εμφανείς. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι και οι φρυγικές επιρροές στον ελληνικό πολιτισμό. Μεταλλοτεχνία, μουσική, υφαντουργία, μυθολογικά μοτίβα στην αρχαϊκή διακόσμηση –αλλά και μυθολογικά τέρατα ή δαιμόνια που παρεισφρέουν στις λαϊκές δοξασίες– και, πάνω απ’ όλα, η έντονη γοητεία που ασκεί η λατρεία της Κυβέλης, της άγριας Ανατολίτισσας θεάς Μητέρας που απαιτεί αίμα για να καρπίσει τη γη. Ακόμα κι όταν ο Μέγας Βασιλεύς Κύρος Β΄ πέρασε τον ποταμό Άλυ και κατέλυσε τα βασίλεια της Φρυγίας και της Λυδίας, οι Φρύγες, μαζί με τους γηγενείς λαούς της περιοχής διατήρησαν τα βασικότερα χαρακτηριστικά της πρωτόγονης ιδιοσυγκρασίας τους.

Πολλούς αιώνες αργότερα, οι Ρωμαίοι προσπάθησαν να ενσωματώσουν και σε πολιτιστικό επίπεδο τους λαούς της μικρασιατικής ενδοχώρας. Ο τρόπος ήταν η προώθηση των ελληνορωμαϊκών θεσμών που θα εξελλήνιζαν έως κάποιον βαθμό τους «αγροίκους», στέλνοντάς τους στα πελώρια στάδια και τους εντυπωσιακούς ναούς της Κυβέλης, που έχτισαν οι κατακτητές μετά το 25 π.Χ. Η ενσωμάτωση ήταν μία πολύ αργή διαδικασία που κράτησε αιώνες, αν όχι χιλιετίες.

Ο φρυγικός πολιτισμός απασχόλησε πολύ πρόσφατα την αρχαιολογική έρευνα. Παρότι τα κτιστά φρυγικά κατάλοιπα, κυρίως τα υπόσκαφα ταφικά μνημεία, διάσπαρτα στην δυτική Μικρασία, έχουν καταγραφεί ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα, ενώ το Γόρδιον και η «πόλη του Μίδα» ανήκουν στους σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Τουρκίας και οι φρυγικές συλλογές έχουν εμπλουτίσει τα μουσεία της χώρας, ο φρυγικός πολιτισμός παραμένει άγνωστος στο ευρύ κοινό. Εξάλλου το ενδιαφέρον της αρχαιολογικής έρευνας είναι σχετικά πρόσφατο.

Αν όμως τα ορατά κατάλοιπα αρχίζουν να αποκτούν κάποια θέση στο γνωστικό μας πεδίο τι απέμεινε άραγε από την άρρητη πλευρά του πολιτισμού, εκείνη που λάτρευε την Κυβέλη; Πώς, πότε και με ποιόν τρόπο μετουσιώθηκε αυτή η τόσο άγρια λατρεία ή μήπως πιστεύει κανείς ότι εξανεμίστηκε μία τέτοια θεά; Ίσως να απαντηθούν κάποια ερωτήματα στην διάρκεια του φθινοπωρινού μας ταξιδιού. Μακάρι να γεννηθούν περισσότερα. Το ταξίδι στα φρυγικά ενδότερα οδηγεί σε άλλες ενδοχώρες.

ΜΚ, 2010