ΑΠΑΝ - Πολιτιστική Εταιρία ΠΑΝΟΡΑΜΑ

ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ Οκτώβριος-Νοέμβριος 2019

«Το παρελθόν μας εκπλήσσει πάντα με την επικαιρότητά του» έλεγε ένας μεγάλος πολιτικός –ή μήπως ήταν ένας από τους σοφούς ιστορικούς του περασμένου αιώνα; Όπως και να ’χει, ας βάλουμε το πικρόχολο απόφθεγμα σε μια άκρη του μυαλού μας, ώστε να αντιμετωπίζουμε με περισσότερη ψυχραιμία και χιούμορ την επικαιρότητα που καλπάζει. Καλπάζει και μας ξαφνιάζει, μας στενοχωρεί, μας ανησυχεί, μας αποδιοργανώνει, ακυρώνει τις ασφάλειες και τις βεβαιότητές μας, μας λωλαίνει κι εντέλει μας αποξενώνει από τον κόσμο μέσα στον οποίο ζήσαμε και ζούμε. Αυτή η σταδιακή αποξένωση από τον περίγυρο και το βιωμένο περιβάλλον, που επιταχύνεται καθημερινά, είναι πάρα πολύ επικίνδυνη. Ας έχουμε λοιπόν κατά νου ότι η ανθρωπότητα έχει περάσει φοβερές περιόδους κρίσεων και –παρόλο που οι συγκρίσεις είναι άτοπες και συχνά καταντούν γελοίες– η σημερινή ολική κρίση που μας συνταράζει θα ήταν ανοσιούργημα να συγκριθεί με κρίσεις του κοντινού ή του μακρινού παρελθόντος. Με εξαίρεση, βεβαίως, την ραγδαία υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή, που όμοιά της δεν υπήρξε τα τελευταία έξι-επτά χιλιάδες χρόνια –αλλά αυτό το κολοσσιαίο ζήτημα δεν έχει απασχολήσει ακόμα το κοινωνικό σώμα με τη βαρύτητα που του πρέπει.

Φέτος, συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από την επίσημη έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου. Ήταν η 1η Σεπτεμβρίου του 1939 όταν η χιτλερική Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία. Το επίσημο τέλος ήρθε έξι χρόνια αργότερα με την παράδοση της Ιαπωνίας στις 15 Αυγούστου του 1945. Μερικές ημέρες πριν, οι ΗΠΑ είχαν καταστρέψει με ατομικές βόμβες τη Χιροσίμα (6/8) και το Ναγκασάκι (9/8). Αυτή η εξαετία με τα εκατομμύρια θύματα και το Ολοκαύτωμα ήταν η τρομακτικότερη περίοδος του 20ού αιώνα; Όχι. Είχε προηγηθεί ο Πρώτος Παγκόσμιος. Αμέτρητοι οι νεκροί και, κάτι ακόμα χειρότερο: μυριάδες οι τραυματίες. Αν και ο Δεύτερος Παγκόσμιος έχει καταγραφεί ως «η μεγαλύτερη πολεμική σύρραξη της ιστορίας» ο Πρώτος επέφερε κοσμοϊστορικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο και συντάραξε τον ψυχισμό της ανθρωπότητας. Μέσα σε τέσσερα χρόνια (1914-1918), ήρθαν τα πάνω κάτω. Ο Μεσοπόλεμος (1918-1939) είναι από τις πιο πυκνές, ενδιαφέρουσες και αποτρόπαιες περιόδους της ιστορίας. Όλα έγιναν μέσα σε είκοσι χρόνια. Από τη διάλυση των αυτοκρατοριών, τη δημιουργία νεοφανών εθνικών κρατών, τις εθνοκαθάρσεις ή τις μετακινήσεις πληθυσμών και τα εθνικοσοσιαλιστικά κινήματα (φασιστικά και ναζιστικά) έως τα πενταετή σοβιετικά αναπτυξιακά προγράμματα και τις δίκες της Μόσχας, τον ισπανικό Εμφύλιο, το κίνημα του Σουρεαλισμού, τα άλματα στις επιστήμες κλπ, κλπ.

Γιατί τα λέμε όλα αυτά; Πρώτον για να έχουμε κάποιο μέτρο σύγκρισης –παρόλο που οι συγκρίσεις είναι άτοπες και συχνά αστείες ή γελοίες, όπως ήδη είπαμε, εξάλλου ούτε οι συνθήκες διαβίωσης ούτε οι κοινωνικές αντιλήψεις και νοοτροπίες είναι συγκρίσιμες. Παρόλα αυτά, είναι γεγονός ότι η ιστορία διαγράφει κύκλους και εξελίσσεται από κρίση σε κρίση. Άρα: ψυχραιμία!
Δεύτερον, διότι η γνώση του παρελθόντος είναι πολλαπλώς χρήσιμη και το απόφθεγμα-συμπέρασμα περί επικαιρότητας είναι μια από εκείνες τις αλήθειες που δεν είναι δύσκολο να τις διαπιστώσει κανείς αν το θελήσει.
Ύστερα, είναι κι όλες εκείνες οι «ουρές». Τι θα πει αυτό; Είναι τα δεκάδες θέματα που δημιουργήθηκαν παλαιότερα και παραμένουν ανοιχτά ή, σε πολλές περιπτώσεις, κάποιες πτυχές τους είτε δεν έχουν κλείσει είτε καπακώθηκαν όπως-όπως και σιγοβράζουν ή ακόμα και να δημιούργησαν άλλες εκκρεμότητες, άλλα ζητήματα, άλλους αναβρασμούς. Μια τέτοια περίπτωση με πολλές ουρές είναι η Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας – τμήμα της πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβίας. Αλλά δεν είναι βέβαια η μοναδική ουρά του Δεύτερου Παγκοσμίου. Κάθε άλλο. Δεκάδες ζητήματα χαίνουν ακόμα σε παγκόσμιο επίπεδο (πολλοί αποδίδουν κι ένα μέρος του Brexit σε εκείνες τις ουρές, αλλά κι άλλα πολλά).
Και συζητώντας με τον Κώστα Καραμαλή, μελετητή της Νεότερης Ιστορίας, καταλήξαμε ότι ο Δεύτερος Παγκόσμιος παραμένει ένα πελώριο ζήτημα, ένα ζήτημα για το οποίο γνωρίζουμε από λίγα έως ελάχιστα πράγματα –έστω κι αν πρόκειται για το κοντινό παρελθόν. Κάναμε και μια μικρή έρευνα σε πανοραμικούς κύκλους και διαπιστώσαμε ότι το θέμα αντιμετωπίστηκε με ενθουσιασμό. Κι όλοι θυμηθήκαμε με αρκετές ενοχές πόσο μας φαίνονταν παλαιοντολογικές οι αναμνήσεις του πατέρα ή των παππούδων από τον πόλεμο και την κατοχή, όταν άρχιζαν τις «βαρετές» οικογενειακές διηγήσεις. Όμως όλοι συμφωνήσαμε ότι ήρθε επιτέλους η ώρα να δούμε το πελώριο αυτό θέμα σφαιρικά, σε όλο του το εύρος, ξεδιπλώνοντας τον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη (για να εντάξουμε εκεί και τις οικογενειακές ιστορίες). Ιδού λοιπόν!

1939 – 1945

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Η μεγαλύτερη πολεμική σύρραξη της παγκόσμιας ιστορίας

Τέσσερις δίωρες διαλέξεις τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 2019

Ομιλητής ο Κώστας Καραμαλής

ΔΙΑΛΕΞΗ ΠΡΩΤΗ: 1918-1939 Η ανήσυχη ειρήνη

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος ήταν η τελική πράξη μιας τριακονταετούς σύγκρουσης για την κυριαρχία στην Ευρώπη. Οι Συνθήκες Ειρήνης μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο άλλαξαν τον ευρωπαϊκό χάρτη, αλλά δεν έδωσαν λύσεις στα προβλήματα που τον προκάλεσαν. Ποτέ ξανά πόλεμος; Η ταπεινωμένη Γερμανία παρέμεινε η ισχυρότερη χώρα στην Ευρώπη. Η αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών βρίσκεται σε απόλυτο αδιέξοδο μπροστά στην πολύπλοκη εθνοτική γεωγραφία της Ανατολικής Ευρώπης. Η Οικονομική Κρίση χτυπάει άγρια. Τα αυταρχικά καθεστώτα κατακλύζουν την Ευρώπη. Οι επιθετικές κινήσεις του Αδόλφου Χίτλερ. Η ανατρεπτική συμφωνία με τον Στάλιν (το περιβόητο γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ) σημαίνει την ώρα του τέλους για την Πολωνία.

ΔΙΑΛΕΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: 1940-41 Η Γερμανία θριαμβεύει

Ο ληθαργικός πρώτος χειμώνας ακολουθείται από μια έξαρση γερμανικών επιθέσεων την άνοιξη. Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Βέλγιο και τελικά Γαλλία. Οι Γερμανοί φαίνεται σαν να έχουν ανακαλύψει έναν νέο τρόπο πολέμου. Η κραταιά Γαλλία καταρρέει σε 40 ημέρες. Ταπεινωτική συνθηκολόγηση από τον Πεταίν.
Η Αγγλία με νέο ηγέτη τον Τσώρτσιλ, καταφέρνει να διασώσει τον στρατό της δια θαλάσσης από τη Δουνκέρκη. Κάθε γερμανική προσφορά για ειρήνη απορρίπτεται. Στην Μάχη της Αγγλίας η ΡΑΦ αποκρούει την Λουφτβάφφε.
Η Ιταλία μπαίνει στον πόλεμο για να γνωρίσει αμέσως ήττες στην Αφρική. 28 Οκτωβρίου: Ο Μουσολίνι επιτίθεται στην Ελλάδα από την Αλβανία. Πανωλεθρία. Επέμβαση της Γερμανίας. Ο Ρόμμελ στην Αφρική. Γιουγκοσλαβία, Ελλάδα, Μάχη της Κρήτης. Ο Χίτλερ στρέφεται στην Ανατολή. 22 Ιουνίου 1941: εισβολή στην Ρωσία. Νέος κεραυνοβόλος πόλεμος. Βαθύτατες διεισδύσεις των τεθωρακισμένων, χιλιάδες αιχμάλωτοι. Σμόλενσκ. Κίεβο, Οδησσός, Κριμαία, Ροστόβ, έως τις πύλες της Μόσχας. Αλλά η Μόσχα δεν πέφτει. Νικημένη από τον ρωσικό χειμώνα, η Βέρμαχτ κάνει πίσω. Ο εκβαρβαρισμός του πολέμου από το ρωσικό μέτωπο επεκτείνεται στην κατεχόμενη Ευρώπη.

ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΡΙΤΗ: 1942-43 Η Ανατροπή – οι Σύμμαχοι ανασυγκροτούνται

Κολοσσιαία επέκταση του πολέμου. Το Τόκυο χτυπάει το Πέρλ Χάρμπορ. Ο γίγαντας ξυπνάει: η Αμερική στον πόλεμο. Το 1942 ο Άξονας και πάλι προελαύνει. Οι Γερμανοί παίρνουν την Σεβαστούπολη (το μεγάλο σοβιετικό λιμάνι στην Κριμαία), προωθούνται προς τα πετρέλαια του Καυκάσου, περνούν τον Δον και αγγίζουν τον μεγάλο Βόλγα. Ο Ρόμμελ παίρνει το Τομπρούκ (Λιβύη) και επελαύνει προς τον Νείλο. Εντυπωσιακές ιαπωνικές κατακτήσεις στον Ειρηνικό και την Ασία. Φιλιππίνες, Σιγκαπούρη, Ινδονησία, Νέα Γουϊνέα, οι Ιάπωνες στα σύνορα της Ινδίας και της Αυστραλίας. Η Βρετανία κλονίζεται. Αλλά μέσα στον ίδιο χρόνο η μεγάλη ανατροπή. Τον Ιούνιο στη Μίντγουαίη, 4 από τα ανίκητα ιαπωνικά αεροπλανοφόρα βυθίζονται μέσα σε μία ημέρα. Τον Οκτώβριο στο Ελ-Αλαμέιν οι Άγγλοι απωθούν τον Ρόμμελ από την Αίγυπτο. Η πρώτη συμμετοχή ελληνικού στρατού στη Μέση Ανατολή.
Τον Νοέμβριο του 1942 οι Ρώσοι περικυκλώνουν και καταστρέφουν την 6η γερμανική στρατιά στο δραματικό Στάλινγκραντ.
Αγγλοαμερικανική απόβαση στη Γαλλική Βόρεια Αφρική (Μαρόκο, Αλγερία) και προώθηση ανατολικά. Η τελευταία Γερμανοϊταλική αντίσταση καταρρέει στην Τυνησία. Όλη η Βόρεια Αφρική στα χέρια των Συμμάχων. Ακολουθεί η απόβαση στην Σικελία (Ιούλιος 1943) και την Καλαβρία. Ο Μουσολίνι ανατρέπεται και η Ιταλία
συνθηκολογεί (Σεπτέμβριος 1943). Η τραγωδία των ιταλικών στρατευμάτων στην κατεχόμενη Ελλάδα. Η σφαγή της μεραρχίας Acqui στην Κεφαλονιά από τους Γερμανούς.
H Μάχη για τα Δωδεκάνησα τον Νοέμβριο 1943. Αγγλική απόβαση στην Κω και Λέρο. Απόβαση του ελληνικού Ιερού Λόχου με αλεξίπτωτα και καΐκια στην Σάμο (31 Οκτωβρίου1943). Γερμανική αντεπίθεση και ανακατάληψη των νησιών.
Στη Διάσκεψη της Τεχεράνης οι Τρείς Μεγάλοι (Ρούσβελτ, Στάλιν, Τσώρτσιλ) συναντώνται για πρώτη φορά. Αποφασίζεται η μεγάλη Αγγλοαμερικανική απόβαση να γίνει στην Γαλλία (όπως ήθελε ο Στάλιν) και όχι στα Βαλκάνια (όπως ήθελε ο Τσώρτσιλ).

ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΕΤΑΡΤΗ: 1944-45 Η Νέμεσις πάνω από τη Γερμανία και την Ιαπωνία

Το δράμα της κατοχής, τα αντιστασιακά κινήματα, και τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Οι πράκτορες των Άγγλων (και Αμερικανών) στα Βαλκάνια και την υπόλοιπη Ευρώπη. Το κίνημα του Τίτο στην Γιουγκοσλαβία. Η τριπλή κατοχή στην Ελλάδα και η βουλγαρική επέκταση στην Μακεδονία μετά την ιταλική συνθηκολόγηση.
Η μοίρα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και των Βαλκανίων.
Οι τρομεροί εμπρηστικοί βομβαρδισμοί της συμμαχικής αεροπορίας με στόχο τις γερμανικές πόλεις με εκατόμβες νεκρών, κυρίως αμάχων. Η αργή συμμαχική προέλαση στην Ιταλία.

6 Ιουνίου 1944: η μεγάλη ημέρα της Νορμανδίας. Ταυτόχρονα, μεγάλη σοβιετική επίθεση στην Λευκορωσία: 4 γερμανικές στρατιές συντρίβονται. Η Εξέγερση της Βαρσοβίας. Στο Bretton Woods μπαίνουν τα θεμέλια για την μεταπολεμική κυριαρχία του δολαρίου στις διεθνείς συναλλαγές.
Τον Αύγουστο οι ρωσικές επιθέσεις επεκτείνονται στον Νότο. Εισβολή στη Ρουμανία, και στην «ουδέτερη» Βουλγαρία. Και οι δύο χώρες «αλλάζουν» στρατόπεδο και συντάσσονται με τους Συμμάχους (δηλ. την ΕΣΣΔ).
Οι Γερμανοί αποχωρούν από την Ελλάδα (Οκτώβριος 1944 –πλην Κρήτης).
Τα «Δεκεμβριανά» στην Αθήνα. Αρδέννες: η τελευταία επίθεση του Χίτλερ. Φεβρουάριος 1945: η Διάσκεψη στη Γιάλτα χαράζει τον μεταπολεμικό κόσμο.
Απρίλιος 1945: ο ρωσικός κλοιός σφίγγει το Βερολίνο. Με τεράστιο τίμημα σε νεκρούς, η κόκκινη σημαία υψώνεται στο Ράϊχσταγκ. Στην άλλη άκρη του κόσμου, φονικότατες μάχες στην Ιβοζίμα και Οκινάβα. Οι Ιάπωνες πολεμιστές πεθαίνουν αλλά δεν παραδίδονται. Η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι σηματοδοτούν τον τρόμο των όπλων μιας νέας εποχής. Το Τόκυο συνθηκολογεί. Ανακούφιση στον πλανήτη! Τα ατομικά όπλα δεν θα ξαναχρησιμοποιηθούν ποτέ ξανά.

Τέσσερις δίωρες απογευματινές διαλέξεις με πρωινή επανάληψη:

Το απόγευμα της Τετάρτης 23 και 30 Οκτ, 13 και 20 Νοεμβρίου (6:30-9:00)

Επανάληψη το πρωινό της Πέμπτης 24 και 31 Οκτ, 14 και 21 Νοεμβρίου (11:00-1:30)

>>>>>>>>> Εγγραφείτε εγκαίρως. Μπορείτε να στείλετε μέιλ στο info@apan.gr
(προσθέτοντας τα στοιχεία σας, τηλέφωνο κλπ) ή να τηλεφωνήσετε στο γραφείο. Ώρες λειτουργίας του γραφείου: Τρίτη, Πέμπτη και Παρασκευή 10:00-15:00

Πολιτιστική Εταιρεία Πανόραμα και Αρχείο (ΑΠΑΝ) apan.gr